Φοιτητής = Νέος (;) + Εργαζόμενος (;) + Διανοούμενος (;)

Πριν καμιά δεκαριά χρόνια, ίσως και περισσότερο, είχα επιχειρήσει να καταγράψω σε ένα κείμενο που κοινοποίησα στους φοιτητές μου κάποιες σκέψεις γύρω από έναν ορισμό της έννοιας «φοιτητής», αυτόν που είχε επιλέξει η ΕΦΕΕ ακόμα πιο παλιά, πριν 40 και βάλε χρόνια. Φοιτητικές εκλογές σήμερα και το θυμήθηκα. Tο παραθέτω. Ίσως το βρείτε ενδιαφέρον.

Φοιτητής = Νέος (;) + Εργαζόμενος (;) + Διανοούμενος (;)

Σκέψεις γύρω από έναν ορισμό της έννοιας «φοιτητής»


Πριν πολλά χρόνια (πάνω από 30), όταν το φοιτητικό κίνημα εκφραζόταν ακόμα ενιαία, μέσα από ένα κοινά αναγνωρισμένο και δραστήριο ανώτατο όργανο όλων των Ελλήνων φοιτητών, την ΕΦΕΕ, είχε επιχειρηθεί να οριστεί η έννοια του φοιτητή. Ο ορισμός που δόθηκε τότε, ύστερα από αρκετή συζήτηση και προβληματισμό, ήταν «Φοιτητής = Νέος + Εργαζόμενος + Διανοούμενος».

Ισχύει άραγε αυτός ο ορισμός σήμερα;

Ας δούμε τους όρους της εξίσωσης.

Νέος

Στις τότε συνθήκες, ο φοιτητής ήταν κατά κανόνα νέος σε ηλικία, άρα βιολογικά στο ψηλότερο σημείο, με δύναμη και αντοχή, ανέντακτος ακόμα στο σύστημα παραγωγής (φυσικά με αρκετές και τότε εξαιρέσεις), που τον χαρακτήριζαν τα τυπικά χαρακτηριστικά της νεότητας: ορμή για να αλλάξει τον κόσμο, αυθορμητισμός, δίψα για γνώση, απολυτότητα, φρέσκια, καθαρή ματιά, που δεν τη «θολώνουν» ακόμα οικονομικά συμφέροντα.

Ισχύουν αυτές οι ιδιότητες σήμερα; Σε μεγάλο βαθμό ναι. Όμως, ο σημερινός φοιτητής δίνει συχνά την εντύπωση πως είναι λιγότερο αυθόρμητος, σαν κάτι να στομώνει την ορμή του. Είναι επιφυλακτικός και σπάνια εκδηλώνει με δράση τα αισθήματα και τις απόψεις του. Προτιμάει να εκφράσει την αντίθεσή του ή και την οργή του ιδιωτικά, στην παρέα του, με σαρκασμό, αλλά όχι με συλλογική δράση. Κλείνεται στον εαυτό του και στο μικρό κύκλο του και ιδιωτεύει. Δεν ενδιαφέρεται να αλλάξει τον κόσμο. Τον απασχολεί κυρίως το δικό του, ατομικό μέλλον και αντιμετωπίζει με περίσκεψη ή και φόβο την αβεβαιότητα που χαρακτηρίζει τον κόσμο.

Συμπέρασμα: O σημερινός φοιτητής είναι, βέβαια, νέος, αλλά ο τρόπος που εκδηλώνεται ανταποκρίνεται περισσότερο σε μια ηλικία πιο μεγάλη και σε μια νοοτροπία πιο συντηρητική.

Εργαζόμενος

Για την (παλιά) ΕΦΕΕ, ο φοιτητής ορίζεται ως εργαζόμενος. Αυτό σημαίνει ότι έχει συγκεκριμένες υποχρεώσεις, διαθέτει χρόνο σε τακτική βάση για (πνευματική) εργασία και πρέπει να απολαμβάνει ό,τι ένας οποιοσδήποτε κοινός εργαζόμενος. Θα πρέπει να του διατίθενται τα μέσα για να ζήσει, θα πρέπει να έχει περίθαλψη κ.λπ. Ποιος θα του τα διαθέσει αυτά; Φυσικά η κοινωνία.

Είναι φανερό πως η ΕΦΕΕ, εξισώνοντας το φοιτητή με τον εργαζόμενο, έθετε ένα διεκδικητικό πλαίσιο για τους αγώνες της, π.χ. για πραγματικά δωρεάν δημόσια εκπαίδευση. Η κοινωνία, που έχει την ευθύνη να διαμορφώσει πολίτες εξοπλισμένους με τις αναγκαίες ικανότητες για την αναπαραγωγή και την πρόοδό της, δεν μπορεί να αγνοεί τι σημαίνει αυτή η ευθύνη. Δεν μπορεί, για παράδειγμα, να απαιτεί από το φοιτητή να καλύψει ο ίδιος τις δαπάνες των σπουδών του, περιλαμβανομένων και των εξόδων για τη διαβίωσή του στη διάρκεια των σπουδών του.

Από την άλλη μεριά η ΕΦΕΕ ήταν έτοιμη να αποδεχτεί εκ μέρους όλων των φοιτητών όλο το πλέγμα των υποχρεώσεων του φοιτητή ως εργαζόμενου που οφείλει να εκτελεί με συνέπεια τα καθήκοντά του (μελέτη, παρακολούθηση μαθημάτων, επιδόσεις κ.λπ).

Τι ισχύει από τα παραπάνω σήμερα;

Το διεκδικητικό πλαίσιο των σημερινών φοιτητικών κινητοποιήσεων ελάχιστα παραπέμπει στην έννοια του φοιτητή ως εργαζόμενου. Οι σημερινοί φοιτητές σπάνια αν όχι καθόλου αγωνίζονται για τα δικαιώματά τους ως εργαζόμενοι και αρκούνται (όπως και οι παλιότεροι, άλλωστε) στην άντληση από τους πόρους του οικογενειακού εισοδήματος ή εργάζονται οι ίδιοι για να καλύπτουν τις, συχνά δυσβάστακτες, δαπάνες των σπουδών τους. Στην ουσία, αυτός ο όρος της εξίσωσης στον ορισμό του φοιτητή έχει λησμονηθεί...

Διανοούμενος

Η ΕΦΕΕ όριζε τον φοιτητή ως διανοούμενο. Τι σημαίνει αυτό. Ότι ο φοιτητής χρησιμοποιώντας πνευματικά εργαλεία (τις μαθησιακές και γενικά διανοητικές του ικανότητες, όπως η μνήμη και η κρίση) παράγει πνευματικό έργο (σκέψεις, γνώσεις, ιδέες). Ο φοιτητής μαθαίνει, σκέπτεται, κρίνει. Και, φυσικά, επειδή το αντικείμενο της μελέτης του δεν υπάρχει στο κενό αλλά το ορίζει ένα περιβάλλον (φυσικό, κοινωνικό, οικονομικό, πολιτικό, τεχνολογικό), ο φοιτητής έχει ανοικτή τη σκέψη του σε όλους τους ορίζοντες. Ο φοιτητής δεν είναι ένα ειδικευμένο εργαλείο που αφομοιώνει κάποιες στενές, εξειδικευμένες γνώσεις για να εκτελεί απλώς μια συγκεκριμένη εργασία. Είναι διανοούμενος, δηλαδή η σκέψη του είναι ενεργή, φτάνοντας στις αιτίες των πραγμάτων, στις συχνά κρυφές συσχετίσεις τους. Έτσι, ο φοιτητής δεν μπορεί να μην προσπαθεί να γνωρίζει και να διαμορφώνει άποψη για τα πράγματα της εποχής του, για το ευρύτερο πλαίσιο μέσα στο οποίο ορίζεται το συγκεκριμένο αντικείμενο της επιστήμης του.

Ο ορισμός του φοιτητή ως διανοούμενου από την ΕΦΕΕ είχε ως άμεση συνέπεια ότι ο φοιτητής δεν μπορεί να θεωρηθεί ξεκομμένος από την κοινωνία και την εποχή του, ότι ο φοιτητής είναι τελικά ενεργός πολίτης.

Πόσο «διανοούμενος», σύμφωνα με τα παραπάνω, είναι ο σημερινός φοιτητής; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό δεν είναι εύκολο να δοθεί. Ο σημερινός φοιτητής μελετά, ψάχνει (π.χ. κάνει χρήση σύγχρονων πηγών όπως το Internet), σκέπτεται, έχει άποψη. Όμως, όλο και περισσότερο τείνει να περιοριστεί στα πλαίσια του αντικειμένου της επιστήμης που σπουδάζει, πλαίσια που όλο και στενεύουν εξαιτίας και της όλο και στενότερης εξειδίκευσης των προγραμμάτων σπουδών που παρέχουν τα Ελληνικά πανεπιστήμια.

Συμπέρασμα

Από τα παραπάνω φαίνεται ότι η εξίσωση «Φοιτητής = Νέος + Εργαζόμενος + Διανοούμενος» ισχύει και σήμερα, με κάποιες αναγκαίες προσαρμογές ως προς το ακριβές περιεχόμενο των όρων της εξίσωσης.

Ο φοιτητής έχει γενικά τα χαρακτηριστικά που πάντα όριζαν τη νεότητα, αν και οι συνθήκες της σύγχρονης ζωής στομώνουν τη φυσική ορμή του για αλλαγή, ιδίως μέσα από συλλογικές προσπάθειες, και τον στρέφουν σε ατομικές αναζητήσεις. Ποιες είναι αυτές οι συνθήκες; H ολοένα πιο απρόσωπη κοινωνία, η εντεινόμενη ανασφάλεια, η υποχώρηση της κοινωνικής συνοχής και αλληλεγγύης, η ανάδειξη ως αξιών ζωής του εύκολου πλουτισμού και της χωρίς αρχές κοινωνικής ανάδειξης μέσα από τα κάθε είδους πλέγματα εξουσίας, η συντηρητικοποίηση της κοινωνίας και η αντιδραστική στροφή στην παγκόσμια τάξη πραγμάτων.

Ο φοιτητής είναι εργαζόμενος, όμως πολύ λίγο αγωνίζεται και διεκδικεί τα δικαιώματα που απορρέουν από αυτή του την ιδιότητα. Το ίδιο εύκολα, βέβαια, ξεχνάει τις υποχρεώσεις του, με αποτέλεσμα να θεωρεί αυτονόητη την έκπτωση της εκτέλεσης των καθηκόντων του ως εργαζομένου σε επίπεδα που ευτελίζουν την πανεπιστημιακή μόρφωση. Οι «διευκολύνσεις» του Έλληνα φοιτητή, με την εξοργιστική συνενοχή του εκπαιδευτικού συστήματος, δεν έχουν όμοιο σε παγκόσμιο επίπεδο (εξετάσεις που μπορούν να επαναλαμβάνονται αενάως κ.λπ).

Τέλος, ο φοιτητής είναι διανοούμενος, όμως ένα σημαντικό ποσοστό του φοιτητικού πληθυσμού φαίνεται να κλείνει τους πνευματικούς ορίζοντές του, περιορίζοντας την καλλιέργειά του στα πολύ στενά όρια της ειδίκευσής του. Είναι κρίμα, γιατί η ολόπλευρη πνευματική ανάπτυξή του και η ενεργοποίησή του ως πολίτη, με ανοιχτό στην εποχή και στην κοινωνία πνεύμα, αν όχι τίποτα άλλο, το λιγότερο θα του εξασφάλιζε ένα τόσο πιο ενδιαφέρον ταξίδι στην Ιθάκη, μια τόσο πιο πλούσια σε εμπειρίες ζωή...