Ανώριμα Υπουργεία για ανώριμους μαθητές

Πρόσφατα από το Υπουργείο Παιδείας ανακοινώθηκαν αλλαγές στο Λύκειο που
θα ισχύσουν από τον ερχόμενο Σεπτέμβρη. Δεν είναι η πρώτη φορά που ανακοινώνονται αλλαγές στη δημόσια εκπαίδευση. Σχεδόν κάθε νέος υπουργός Παιδείας θεωρεί υποχρέωσή του να μεταρρυθμίσει το εκπαιδευτικό σύστημα, μόνο που μεταρρύθμιση δεν σημαίνει πάντα αλλαγή προς το καλύτερο.

Οι αλλαγές που αναγγέλθηκαν έχουν προκαλέσει σημαντικές αντιδράσεις. Για παράδειγμα οι πανεπιστημιακοί μέσω της ομοσπονδίας των συλλόγων τους (ΠΟΣΔΕΠ) διαπιστώνουν έλλειψη επιστημονικά τεκμηριωμένου σχεδίου για τη συνολική αναβάθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος και ιδιαίτερα της βαθμίδας του Λυκείου. Οι αλλαγές, λένε, συνιστούν στην πραγματικότητα επιστροφή σε επιλογές και προτάσεις του παρελθόντος, που έχουν οδηγήσει στη σημερινή υποβάθμιση του Λυκείου ως αυτόνομης μορφωτικής βαθμίδας και στη διαιώνιση της λειτουργίας του Λυκείου ως «πεδίου εξεταστικού ανταγωνισμού και ως προθαλάμου εισαγωγής στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα με προφανή τη διόγκωση της παραπαιδείας». Είναι απογοητευτικό για την πολιτική του Υπουργείου, κατά την ΠΟΣΔΕΠ, το είδος του πολίτη που επιθυμεί να διαμορφώσει, όπως φαίνεται από τη διατήρηση του μαθήματος των Θρησκευτικών στο Λύκειο, και μάλιστα όσες ώρες και το μάθημα της Ιστορίας, την ίδια στιγμή που δεν συμπεριλαμβάνεται στα «υποχρεωτικά» η ενασχόληση των νέων με τις τέχνες και τον πολιτισμό. «Από ένα Λύκειο πολύπλευρης καλλιέργειας και σύγχρονων προσεγγίσεων για την επιστήμη, την ιστορία και τον πολιτισμό που ζητούμε ως επιστημονική κοινότητα, μεταβαίνουμε σ’ ένα Λύκειο δήθεν «εμβάθυνσης», αλλά ουσιαστικά αναπαραγωγής των ίδιων γνωστικών και μαθησιακών αποτελεσμάτων που διαπιστώνουμε ως ακαδημαϊκοί δάσκαλοι τις τελευταίες δεκαετίες».

Σύμφωνα με όσα έχουν γίνει γνωστά μέχρι τώρα, στις προθέσεις του Υπουργείου είναι να αλλάξει το «τοπίο» στις τάξεις του λυκείου. Στην Α' Λυκείου δεν θα υπάρχουν πλέον επιστημονικά πεδία και κατευθύνσεις. Όλοι οι μαθητές θα παρακολουθούν μαθήματα γενικής παιδείας, τα οποία θα είναι υποχρεωτικά για όλους. Η τάξη αυτή θα λειτουργεί ως «γέφυρα» για την εισαγωγή στις επιστημονικές κατευθύνσεις. Στη Β' Λυκείου θα υπάρχουν δύο βασικές κατευθύνσεις σπουδών, μεταξύ των οποίων θα διαλέγουν οι μαθητές: η θετική (Μαθηματικά, Φυσική, Χημεία κτλ.) και η θεωρητική (Γλώσσα, Φιλολογία, Ιστορία κτλ). Στη Β' Λυκείου θα ξεκινά η φιλοσοφία της «εμβάθυνσης». Ο μαθητής θα έχει πέντε βασικά μαθήματα κοινά και στις δύο κατευθύνσεις. Ανάλογα με τα ενδιαφέροντά του, όμως, θα μπορεί να επιλέγει, για παράδειγμα, περισσότερες ώρες εβδομαδιαίως στα Μαθηματικά ή περισσότερες ώρες Αρχαία Ελληνικά, ανάλογα με τα ενδιαφέροντά του. Επίσης, θα υπάρχουν μαθήματα επιλογής, από τα οποία θα διαλέγει ο μαθητής, πάλι ανάλογα με τα ενδιαφέροντά του. Στην Γ' Λυκείου, τέλος, εισάγεται μια τρίτη επιστημονική κατεύθυνση. Παραμένουν η θετική κατεύθυνση (Μαθηματικά, Πολυτεχνικές Σχολές, Χημεία, Φυσική κτλ.) και η θεωρητική κατεύθυνση (Αρχαία, Λατινικά, Ιστορία κτλ.). Διαχωρίζονται όμως οι ανθρωπιστικές επιστήμες και εισάγεται νέα, τρίτη κατεύθυνση, που αφορά τους υποψηφίους για Νομικές Σχολές, Κοινωνιολογίες, Κοινωνικές Επιστήμες, Παιδαγωγικές Σχολές. Και εδώ βέβαια θα υπάρχουν μαθήματα επιλογής, τα οποία θα βοηθούν τον υποψήφιο να εμβαθύνει στις σπουδές που τον ενδιαφέρουν. Πάντως, σε όλες τις κατευθύνσεις θα υπάρχουν μαθήματα επιλογής, τα οποία θα έχουν σχέση με τις τέχνες και τον πολιτισμό, καθώς και πρόσθετες διδακτικές ώρες για ξένες γλώσσες (η διδασκαλία τους θα βασίζεται σε επιλογές και επίπεδα).

Από τη συνοπτική παρουσίαση των προθέσεων του Υπουργείου είναι φανερό ότι και με το νέο σύστημα θα ισχύσει αυτό που επισημαίνει η ΠΟΣΔΕΠ για το χαρακτήρα του «νέου» Λυκείου «ως προθαλάμου εισαγωγής στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα με προφανή τη διόγκωση της παραπαιδείας».

Όμως αξίζει να προσεχτεί και ένα άλλο χαρακτηριστικό του νέου συστήματος, αυτό που αφορά τη δυνατότητα επιλογής που δίνεται στους μαθητές, όσον αφορά τις κατευθύνσεις αλλά και τα μαθήματα επιλογής. Αυτό το χαρακτηριστικό θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως απόδειξη προοδευτικότητας αλλά και δημοκρατικότητας του νέου συστήματος, αφού ο μαθητής κρίνεται ώριμος και ικανός να επιλέξει ελεύθερα τις σπουδές του στο Λύκειο, «σύμφωνα με τα ενδιαφέροντά του». Είναι όμως ώριμος και ικανός για μια ελεύθερη τέτοια επιλογή;

Αντί να αναπτύξω την άποψή μου πάνω σε αυτό το ζήτημα, θα χρησιμοποιήσω ένα απόσπασμα από την επιστολή ενός Αμερικανού Καθηγητή, που απευθύνθηκε πρόσφατα στη διοίκηση ενός Πανεπιστημίου με αφορμή την ανακοίνωση της κατάργησης μιας σειράς τμημάτων των λεγόμενων ανθρωπιστικών σπουδών. Αυτή η τάση να υποβιβάζονται, ακόμα και να εξαφανίζονται, οι ανθρωπιστικές σπουδές (μεταξύ των οποίων και τα Ελληνικά) προς όφελος πιο «επαγγελματικών» σπουδών που συνδέονται με την αγορά εμφανίζεται όλο και πιο συχνά στα πανεπιστήμια του Δυτικού κόσμου. Λέει, λοιπόν, ο Καθηγητής ανάμεσα σε πολλά άλλα, αναφερόμενος στην ικανότητα των φοιτητών να επιλέγουν ελεύθερα το πρόγραμμα σπουδών τους:

«Οι νέοι άνθρωποι, σε μεγάλο βαθμό, δεν έχουν ακόμα αποκτήσει τη σοφία εκείνη, η οποία θα τους παρείχε τη δυνατότητα να επιλέγουν ελεύθερα χωρίς να κάνουν λανθασμένες επιλογές. Στην πραγματικότητα χωρίς σοφία είναι δύσκολο για όλους τους ανθρώπους να επιλέξουν ελεύθερα. Νομίζω πως πουθενά αλλού δεν έχει παρουσιαστεί αυτή η ιδέα καλύτερα, από το πέμπτο κεφάλαιο του σημαντικού έργου του Ντοστογιέφσκι «Οι Αδερφοί Καραμαζόφ», στην παραβολή του Μεγάλου Ιεροεξεταστή. Στην παραβολή αυτή ο Χριστός επιστρέφει στη γη και συγκεκριμένα στη Σεβίλλη στην εποχή της Ιεράς Εξέτασης. Πραγματοποιεί αρκετά θαύματα αλλά συλλαμβάνεται από τους Ιεροεξεταστές και καταδικάζεται να καεί στην πυρά. Ο Μέγας Ιεροεξεταστής Τον επισκέπτεται στο κελί του για να του πει πως η Εκκλησία δεν Τον χρειάζεται πλέον. Το σημαντικό τμήμα του κειμένου είναι το σημείο όπου ο Ιεροεξεταστής του εξηγεί γιατί. Ο Ιεροεξεταστής λέει πως ο Ιησούς αρνήθηκε τους τρεις πειρασμούς του Σατανά στην έρημο για χάριν της ελευθερίας, αλλά πιστεύει πως ο Ιησούς έχει κρίνει λανθασμένα την ανθρώπινη φύση. Με το να δώσει στους ανθρώπους το δικαίωμα της ελεύθερης επιλογής ο Χριστός καταδίκασε την ανθρωπότητα σε μια ζωή μαρτυρίου…».

Στην περίπτωσή μας, φυσικά, δεν πρόκειται για «καταδίκη» των μαθητών του Λυκείου (16χρονα και 17χρονα παιδιά) σε μια «ζωή μαρτυρίου» λόγω του δικαιώματος της ελεύθερης επιλογής που τους δίνει το Υπουργείο. Πρόκειται για την ικανότητά των μαθητών να επιλέγουν «με σοφία» τις κατευθύνσεις και τα μαθήματα επιλογής από το πρόγραμμα των σπουδών τους στο Λύκειο. Και φυσικά πρόκειται για το αν το Υπουργείο έχει εικόνα για το είδος του πολίτη που επιθυμεί να διαμορφώσει μέσα από ένα ενιαίο, μελετημένο, κοινό για όλους τους μαθητές, πρόγραμμα εγκύκλιων σπουδών.