Κλιματική αλλαγή: Οι επιπτώσεις στην οικονομία και στον άνθρωπο

Σε ένα κείμενο με τίτλο «Κλιματική αλλαγή: Τα νέα δεδομένα» που δημοσιεύθηκε πριν λίγο καιρό είχα προαναγγείλει μια σειρά από κείμενα με τα οποία θα επιχειρούσα μια εισαγωγή στο πιο μεγάλο ζήτημα των καιρών που ζούμε και αυτών που θα έρθουν, το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής του πλανήτη μας, βασισμένη στα τελευταία δεδομένα. Έγραφα ότι η κλιματική αλλαγή εξαιτίας της υπερθέρμανσης του πλανήτη, που βρίσκεται σε εξέλιξη, ήδη έχει δραματικές επιπτώσεις στην ανθρώπινη ζωή και στο φυσικό περιβάλλον σε πολλές περιοχές του πλανήτη, περιλαμβανομένης της χώρας μας. Τα δεδομένα, ορισμένα από τα οποία παρέθεσα, δείχνουν ότι οι επιπτώσεις θα γίνουν ακόμα χειρότερες στο μέλλον.

Σε αυτό το κείμενο θα αναφερθώ συνοπτικά στο τι σημαίνουν τα παραπάνω για την οικονομία και τις ανθρώπινες κοινωνίες.

*****

Η κλιματική αλλαγή αποτελεί το μεγαλύτερο παράδειγμα αποτυχίας της οικονομίας της αγοράς. Με άλλα λόγια, η οικονομία της αγοράς, δηλαδή το πρότυπο, με βάση το οποίο έχουν οργανωθεί όλες οι σημερινές κοινωνίες (μιλάμε για τον ελεύθερο ανταγωνισμό και τους νόμους της αγοράς, με υπέρτατο το νόμο του κέρδους) έχει αποτύχει και η κλιματική αλλαγή αποτελεί το μεγαλύτερο παράδειγμα αυτής της αποτυχίας. Πώς θα μπορούσε, άραγε, να ήταν διαφορετικά; Η Γη (οι ανθρώπινες κοινωνίες, το περιβάλλον) βρίσκεται σε θανάσιμο κίνδυνο εξαιτίας ανθρώπινων δραστηριοτήτων που καθορίζονται στο μέγιστο ποσοστό τους, αν όχι εξ ολοκλήρου, από τους νόμους, τις συνήθειες και τις αξίες που επιβάλλει η οικονομία της αγοράς. Αν αυτό δεν αποτελεί τη μεγαλύτερη αποτυχία του συγκεκριμένου προτύπου, τότε ποια θα ήταν η μεγαλύτερη αποτυχία του;

Το ότι η κλιματική αλλαγή αποτελεί το μεγαλύτερο παράδειγμα αποτυχίας της οικονομίας της αγοράς δεν είναι δικό μου συμπέρασμα. Είναι ένα πολυσήμαντο συμπέρασμα της περίφημης Έκθεσης Stern, που εκπονήθηκε για είναι λογαριασμό της Βρετανικής κυβέρνησης και δημοσιεύθηκε τον Οκτώβριο 2006. Αντικείμενο της Έκθεσης είναι οι οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και η εξέταση των πλαισίων για την αντιμετώπισή τους. Η Έκθεση εξετάζει τις οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής εξαιτίας του φαινομένου του θερμοκηπίου από διεθνή σκοπιά, αφού η κλιματική αλλαγή είναι παγκόσμια ως προς τις αιτίες και τις συνέπειες και η αντιμετώπισή της απαιτεί διεθνή συλλογική δράση.

Σύμφωνα με την Έκθεση Stern, η κλιματική αλλαγή έχει και θα έχει γενικά σοβαρές συνέπειες στη ζωή των ανθρώπων, στο περιβάλλον και στις προοπτικές για μεγέθυνση της οικονομίας και στην ανάπτυξη (οικονομική μεγέθυνση είναι η ποσοτική επέκταση της οικονομίας, π.χ. η αύξηση του πλούτου που παράγει μια χώρα, ενώ η ανάπτυξη αναφέρεται συνολικά σε όλους τους δείκτες της ευημερίας μιας κοινωνίας, π.χ. παιδεία, κοινωνική ασφάλιση, συστήματα υγείας κλπ). Οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής δεν θα είναι ίδιες στις διάφορες περιοχές του πλανήτη. Μερικές περιοχές θα επωφεληθούν από μια μέτρια αύξηση της θερμοκρασίας. Όμως μεγάλες αυξήσεις της θερμοκρασίας θα έχουν πολύ σοβαρές επιπτώσεις στις περισσότερες χώρες και η παγκόσμια ανάπτυξη θα επηρεαστεί αρνητικά. Μερικές από τις φτωχότερες χώρες θα κινδυνεύσουν να οδηγηθούν σε μια πορεία αυξανόμενης φτώχειας και θα γίνονται όλο και πιο τρωτές.

Σύμφωνα με την Έκθεση Stern, τα οικοσυστήματα θα είναι ιδιαίτερα ευάλωτα λόγω της κλιματικής αλλαγής. Έτσι, μέση αύξηση της θερμοκρασίας της Γης τα επόμενα χρόνια μόνο κατά 1-2°C πάνω από τα προ-βιομηχανικά επίπεδα (δηλαδή τα επίπεδα των μέσων του 18ου αιώνα) θα μπορούσε να οδηγήσει στην εξόντωση του 15-40% των ειδών. Το μέγεθος μιας τέτοιας ζημιάς για το περιβάλλον είναι εξαιρετικά δύσκολο να το συλλάβει ο ανθρώπινος νους…

Αν η θερμοκρασία αυξηθεί πάνω από 2-3°C, όπως πιθανότατα θα συμβεί προς το τέλος του αιώνα, εκτός από το παραπάνω ποσοστό, θα αυξηθεί και ο κίνδυνος επέκτασης των απότομων και μεγάλης κλίμακας καταστροφών που ήδη συμβαίνουν στον πλανήτη, ενώ το κόστος της κλιματικής αλλαγής είναι πιθανό να αυξηθεί ακόμα πιο απότομα. Το κόστος αυτό θα σχετίζεται με τη θνησιμότητα (θα αυξηθεί), τα οικοσυστήματα (θα πληγούν με τρόπο που δεν θα έχει επιστροφή) και το εισόδημα (θα μειωθεί). Καμιά περιοχή δεν θα μείνει ανέγγιχτη από αλλαγές αυτού του μεγέθους (δηλαδή αύξηση της μέσης γήινης θερμοκρασίας πάνω από 2-3°C). Όμως οι αναπτυσσόμενες χώρες ενδέχεται να επηρεαστούν πολύ πιο αρνητικά (η έκφραση «ενδέχεται να», στην οποία καταφεύγει συστηματικά η Έκθεση για ευνόητους λόγους, θα πρέπει διαβάζεται «οπωσδήποτε θα»!). Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τους πιο φτωχούς στους μεγάλους πληθυσμούς της υπο-Σαχάριας Αφρικής και της Νότιας Ασίας. Μέχρι το 2100, σύμφωνα με την Έκθεση Stern, έως 145 - 220 εκατομμύρια άνθρωποι σε αυτές τις περιοχές θα προστεθούν σε αυτούς που ήδη βρίσκονται κάτω από τη γραμμή φτώχειας των $2 την ημέρα, ενώ κάθε χρόνο επιπλέον 165 – 250 χιλιάδες παιδιά ενδέχεται να πεθαίνουν, σε σύγκριση με ένα κόσμο όπου δεν θα είχε συμβεί η κλιματική αλλαγή. Το κόστος της κλιματικής αλλαγής στους δυο επόμενους αιώνες ενδέχεται να ισοδυναμούν με μέση μείωση κατά τουλάχιστον 5% της παγκόσμιας κατά κεφαλή κατανάλωσης. Μια τέτοια μείωση δείχνει από μόνη της το μέγεθος των επιπτώσεων που θα έχει η κλιματική αλλαγή στη μεγέθυνση της οικονομίας και στην ανάπτυξη (θέσεις εργασίας, φτώχεια, κοινωνικό κράτος,…). Η ζημιά θα είναι, στην πραγματικότητα, πολύ μεγαλύτερη αν περιληφθούν στους υπολογισμούς οι επιπτώσεις που δεν συνδέονται άμεσα με την αγορά (π.χ. το κόστος περίθαλψης και κοινωνικής πρόνοιας λόγω της επιδείνωσης των συνθηκών του κλίματος).

Η Έκθεση Stern, σΣυνοψίζοντας τις αναμενόμενες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής στον άνθρωπο, η Έκθεση Stern αναφέρεται στα βασικά στοιχεία της ανθρώπινης ζωής στον πλανήτη, όπως είναι η πρόσβαση στο νερό και στην τροφή, η υγεία, η χρήση γης και το περιβάλλον. Η κλιματική αλλαγή απειλεί όλα αυτά τα στοιχεία. Η τήξη των πάγων θα αυξήσει τον κίνδυνο για πλημμύρες στη διάρκεια των περιόδων βροχοπτώσεων και θα μειώσει δραστικά την προμήθεια νερού κατά τις ξηρές περιόδους στο 1/6 του πληθυσμού της Γης, κυρίως στην Ινδική χερσόνησο, σε τμήματα της Κίνας και στις Άνδεις στη Νότια Αμερική. Η υπερθέρμανση μπορεί να προκαλέσει αιφνίδιες αλλαγές σε περιφερειακά καιρικά πρότυπα, όπως των μουσώνων ή του El Niño. Τέτοιες αλλαγές θα έχουν σοβαρές επιπτώσεις όσον αφορά τη διαθεσιμότητα του νερού και τις πλημμύρες σε τροπικές περιοχές και θα απειλήσουν τη ζωή δισεκατομμυρίων ανθρώπων.

Η μειωμένη απόδοση των καλλιεργειών, ιδιαίτερα στην Αφρική, θα στερήσει εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους από την ικανότητα να παράγουν ή να αγοράζουν επαρκή τροφή. Στην εύκρατη ζώνη ή και βορειότερα η απόδοση των καλλιεργειών μπορεί να αυξηθεί για μια μέτρια αύξηση της θερμοκρασίας (2 – 3°C), ύστερα όμως θα μειωθεί λόγω υπερθέρμανσης.

Η τήξη ή η κατάρρευση του καλύμματος πάγου θα είχεέχει ως συνέπεια, σύμφωνα με την Έκθεση, την άνοδο του επιπέδου της θάλασσας και θα απειλήσειούσε τουλάχιστον 4 εκατομμύρια Km2 γης, όπου σήμερα κατοικεί το 5% του πληθυσμού της Γης. Γενικότερα, η άνοδος του επιπέδου της θάλασσας, με μια άνοδο της θερμοκρασίας του πλανήτη κατά 3 ή 4°C, θα έχει ως συνέπεια να πληγούν από πλημμύρες δεκάδες ή εκατοντάδες εκατομμύρια περισσότεροι άνθρωποι κάθε χρόνο. Θα υπάρξουν σοβαροί κίνδυνοι και αυξημένη πίεση για προστασία των ακτών στη Ν.Α. Ασία (Μπαγκλαντές και Βιετνάμ), σε μικρά νησιά στην Καραϊβική και στον Ειρηνικό, και σε μεγάλες παράκτιες πόλεις, όπως το Τόκιο, η Σαγκάη, το Χονγκ Κονγκ, η Βομβάη, η Καλκούτα, το Καράτσι, το Μπουένος Άϊρες, η Πετρούπολη, η Νέα Υόρκη, το Μαϊάμι και το Λονδίνο.

Η κλιματική αλλαγή θα αυξήσει τον αριθμό των θανάτων από κακή διατροφή και θερμοπληξία. Ασθένειες όπως η μαλάρια και ο Δάγκειος πυρετός μπορεί να εξαπλωθούν ακόμα περισσότερο αν δεν ληφθούν μέτρα αποτελεσματικού ελέγχου. Από την άλλη μεριά, σε μεγαλύτερες γεωγραφικές παραλλήλους, οι θάνατοι λόγω ψύχους θα μειωθούν.

Οι ψηλότερες θερμοκρασίες θα αυξήσουν τον κίνδυνο να προκληθούν απότομες αλλαγές μεγάλης κλίμακας, που θα οδηγήσουν σε περιφερειακές αναστατώσεις, μεταναστεύσεις και συγκρούσεις. Έτσι, ως τα μέσα του αιώνα, ακόμαεπιπλέον 200 εκατομμύρια άνθρωποι μπορεί να μετακινηθούν μόνιμα εξαιτίας της ανόδου του επιπέδου της θάλασσας, αυξημένων πλημμυρών και έντονης ξηρασίας. Οι καταστροφικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής θα είναι δυσανάλογα μεγάλες αν αυξηθεί περισσότερο η θερμοκρασία.

*****

Σε επόμενο κείμενο θα συνεχίσουμε με αναφορές στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής ανάλογα με το επίπεδο οικονομικής μεγέθυνσης.