Κλιματική αλλαγή: Τα νέα δεδομένα

Σε μια σειρά από κείμενα που θα ανεβάσω σε αυτό το blog θα επιχειρήσω μια εισαγωγή στο πιο μεγάλο ζήτημα των καιρών που ζούμε και αυτών που θα έρθουν: το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής του πλανήτη μας. Η κλιματική αλλαγή ήδη έχει δραματικές επιπτώσεις στην ανθρώπινη ζωή και στο φυσικό περιβάλλον σε πολλές περιοχές του πλανήτη, περιλαμβανομένης της χώρας μας, και τα δεδομένα δείχνουν ότι οι επιπτώσεις θα γίνουν ακόμα χειρότερες στο μέλλον. Η εισαγωγή που επιχειρώ βασίζεται στα τελευταία δεδομένα, όπως προκύπτουν από υπεύθυνη επιστημονική έρευνα και όπως αποτυπώνονται στα πιο επίσημα κείμενα, και επιδιώκει να συμβάλει στην αύξηση της συνειδητοποίησης και της επαγρύπνησης γι’ αυτό που μας συμβαίνει.

*****

Το ζήτημα της υπερθέρμανσης του πλανήτη και της κλιματικής αλλαγής εξαιτίας της, εκείνης που ήδη συμβαίνει και της χειρότερης που προμηνύεται, έχει από αρκετό καιρό μπει στο κέντρο της παγκόσμιας προσοχής. Το σήμα κινδύνου για τις ανθρώπινες κοινωνίες, για την οικονομική μεγέθυνση και την ανάπτυξη παγκόσμια και, ειδικότερα, για τις επιμέρους εθνικές οικονομίες, καθώς και για τις επιχειρήσεις έχει ήδη ληφθεί. Διεθνείς οργανισμοί και εθνικές κυβερνήσεις εξετάζουν μέτρα για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Ο σχετικός προβληματισμός ήδη έχει αγγίξει και τις επιχειρήσεις. Η γη έχει μπει στην τροχιά μιας νέας πραγματικότητας, που βρίσκεται σε εξέλιξη εδώ και πολλά χρόνια (στην πραγματικότητα, ήδη από τα μέσα του 18ου αιώνα), αυτή της κλιματικής αλλαγής στον πλανήτη.

Η διαπίστωση ότι βρίσκεται σε εξέλιξη υπερθέρμανση του πλανήτη, ένα γεγονός με τεράστιες επιπτώσεις στον άνθρωπο και τη φύση, είναι πια επιστημονικά τεκμηριωμένη και αδιαμφισβήτητη. Η υπερθέρμανση είναι, με πολύ μεγάλη πιθανότητα (πρακτικά πλήρη βεβαιότητα), αποτέλεσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Η διαδικασία της υπερθέρμανσης θα συνεχιστεί και στους επόμενους αιώνες, ακόμα κι αν η ανθρώπινη δραστηριότητα αλλάξει πρότυπα και γίνει περιβαλλοντικά φιλικότερη.Η παραπάνω διαπίστωση διατυπώνεται κατηγορηματικά στην Έκθεση για το μέλλον του πλανήτη των μελών του Διακυβερνητικού Συμβουλίου για την Κλιματική Αλλαγή (Intergovernmental Panel on Climate Change) που δημοσιεύτηκε το Φεβρουάριο 2007. Η διαπίστωση βασίζεται στα νέα δεδομένα της επιστήμης της κλιματολογίας, που έχει προχωρήσει τα τελευταία χρόνια με άλματα. Η υπερθέρμανση του πλανήτη οφείλεται κυρίως στην καύση ορυκτών καυσίμων για την παραγωγή ενέργειας και στις δασικές πυρκαγιές, ενώ ευθύνονται και άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες. Οι επιπτώσεις της υπερθέρμανσης περιλαμβάνουν μια σειρά από νέα φυσικά φαινόμενα (αυξημένος αριθμός κυμάτων καύσωνα, ακραίες καταιγίδες, εκτεταμένη ξηρασία, αλλαγές στη συμπεριφορά των ανέμων, άνοδος της θερμοκρασίας στους ωκεανούς κλπ.). Τα φαινόμενα αυτά έχουν δραματικές συνέπειες για τους ανθρώπους και τη φύση.Το Διακυβερνητικό Συμβούλιο προχώρησε σε μια σειρά προβλέψεων σχετικά με την αναμενόμενη εξέλιξη των νέων φυσικών φαινομένων. Όλες είναι δυσοίωνες και μιλούν για επιδείνωση. Ήδη αυτές οι προβλέψεις έχουν αρχίσει να δέχονται κριτική και να χαρακτηρίζονται ως πολύ αισιόδοξες. Οι προβλέψεις αυτές θέτουν κατεπειγόντως το ερώτημα ποιες συμπεριφορές και ποιες στρατηγικές, σε επίπεδο ατομικό, επιχειρήσεων και διεθνών οργανισμών και κυβερνήσεων, θα μπορούσαν να μετριάσουν ή και να αναστρέψουν (αν, βέβαια, αυτό είναι δυνατό) την πορεία που επιβάλλουν στον πλανήτη τα νέα δεδομένα.

Τα νέα δεδομένα για την κλιματική αλλαγή

Με τον όρο «αλλαγή κλίματος» ή «κλιματική αλλαγή» ορίζεται κάθε διαχρονική αλλαγή στο κλίμα που οφείλεται είτε στη φυσική μεταβλητότητα είτε σε ανθρώπινες δραστηριότητες. Οι αλλαγές στις συγκεντρώσεις των λεγόμενων αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, στην ηλιακή ακτινοβολία και στις ιδιότητες της γήινης επιφάνειας μεταβάλλουν την ενεργειακή ισορροπία του κλιματικού συστήματος της γης, με συνέπεια την κλιματική αλλαγή.

Σύμφωνα με την Έκθεση, οι συγκεντρώσεις στη γήινη ατμόσφαιρα του διοξειδίου του άνθρακα, του μεθανίου και του οξειδίου του αζώτου έχουν αυξηθεί σε αξιοσημείωτο βαθμό ως αποτέλεσμα ανθρώπινων δραστηριοτήτων από το 1750 (δηλαδή από την έναρξη της βιομηχανικής επανάστασης). Η αύξηση των συγκεντρώσεων του διοξειδίου του άνθρακα οφείλονται κυρίως στη χρήση ορυκτών καυσίμων και στις αλλαγές στη χρήση της γης, ενώ η αύξηση των συγκεντρώσεων του μεθανίου και του οξειδίου του αζώτου οφείλονται κυρίως στη γεωργία.

Η θέρμανση του κλιματικού συστήματος είναι αδιαμφισβήτητη και επιβεβαιώνεται από την παρατήρηση των αυξήσεων στη μέση γήινη θερμοκρασία του αέρα και των ωκεανών, την εκτεταμένη τήξη χιονιού και πάγου και την άνοδο του μέσου επιπέδου της θάλασσας. Συγκεκριμένα, μεταξύ άλλων:

- Τα 11 από τα 12 χρόνια της περιόδου 1995 -2006 είναι μεταξύ των 12 πιο θερμών ετών στο διάστημα από το 1850 μέχρι σήμερα κατά το οποίο καταγράφεται με όργανα η θερμοκρασία της γήινης επιφάνειας.

- Η γραμμική τάση θέρμανσης τα τελευταία 50 χρόνια (μέση αύξηση 0,13°C ανά δεκαετία) είναι περίπου διπλάσια από την αντίστοιχη για τα τελευταία 100 χρόνια.

- Νέες αναλύσεις των μετρήσεων της θερμοκρασίας στην κατώτερη και μέση τροπόσφαιρα δείχνουν ρυθμούς θέρμανσης παρόμοιες με την επιφανειακή θερμοκρασία.

- Η μέση περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε υδρατμούς έχει αυξηθεί, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1980, πάνω από την ξηρά και τους ωκεανούς καθώς και στην ανώτερη τροπόσφαιρα. Η αύξηση αυτή είναι γενικά αντίστοιχη με την αυξημένη ικανότητα του αέρα να κρατάει επιπλέον ποσότητες υδρατμών όταν θερμαίνεται.

- Παρατηρήσεις από το 1961 δείχνουν ότι η μέση θερμοκρασία των ωκεανών της γης έχει αυξηθεί σε βάθος τουλάχιστον 3.000 m και ότι ο ωκεανός απορροφάει περισσότερο από 80% της θερμότητας που προστίθεται στο κλιματικό σύστημα. Η θέρμανση προκαλεί τη διαστολή του νερού της θάλασσας, συνεισφέροντας έτσι στην άνοδο του επιπέδου της.

- Στην άνοδο του επιπέδου της θάλασσας συμβάλλει και το γεγονός ότι οι παγετώνες των βουνών και η κάλυψή τους με χιόνι έχει παρουσιάσει μείωση και στα δυο ημισφαίρια της γης. Αυτό ισχύει χωρίς να ληφθεί υπόψη η συμβολή της Γροιλανδίας και της Ανταρκτικής, η οποία πάντως είναι πολύ πιθανή στην περίοδο 1993 με 2003.

- Η συνολική μέση άνοδος του επιπέδου της θάλασσας ήταν 1,8 (1,3 έως 2,3) mm ανά έτος την περίοδο μεταξύ 1961 και 2003. Ο ρυθμός ανόδου ήταν μεγαλύτερος την περίοδο μεταξύ 1993 και 2003, περίπου 3,1 (2,4 έως 3,8) mm ανά έτος. Η συνολική άνοδος για τον 20ο αιώνα εκτιμάται ότι ήταν 0,17 (0,12 έως 0,22) m.

- Για το διάστημα 1993-2003, το άθροισμα των επιμέρους συνεισφορών στην κλιματική αλλαγή είναι αντίστοιχο (μέσα σε κάποια περιθώρια βεβαιότητας) με την άμεσα παρατηρήσιμη συνολική άνοδο του επιπέδου της θάλασσας. Οι σχετικές εκτιμήσεις βασίζονται σε βελτιωμένα δεδομένα που είναι πλέον διαθέσιμα από δορυφόρους ή επιτόπιες (in situ) μετρήσεις. Για το διάστημα 1961-2003, το άθροισμα των επιμέρους αυτών συνεισφορών είναι μικρότερο από την άνοδο του επιπέδου της θάλασσας.

Σε κλίμακα ηπείρων, περιφερειών και λεκάνης ωκεανών, έχουν παρατηρηθεί πολλές μακροπρόθεσμες αλλαγές στο κλίμα. Σε αυτές περιλαμβάνονται αλλαγές στις θερμοκρασίες και στον πάγο στην Αρκτική, καθώς και στην ποσότητα των βροχοπτώσεων, στην αλατότητα των ωκεανών και στα χαρακτηριστικά των ανέμων, και ακραίες καιρικές συνθήκες (ξηρασίες, έντονες βροχοπτώσεις, κύματα καύσωνα, τροπικοί κυκλώνες με μεγάλη ένταση).

Τα παραπάνω ενισχύονται και από παλαιοκλιματικές μελέτες, δηλαδή μελέτες που χρησιμοποιούν αλλαγές σε δείκτες κλιματικά ευαίσθητους (π.χ. πλάτος «δακτυλιδιών» στους κορμούς των δένδρων), για να συνάγουν συμπεράσματα σχετικά με κλιματικές αλλαγές στο παρελθόν. Οι μελέτες υποστηρίζουν την άποψη ότι το θερμό κλίμα που επικράτησε κατά τον τελευταίο μισό αιώνα είναι ασυνήθιστο για τα τελευταία τουλάχιστον 1.300 χρόνια. Την τελευταία φορά που οι πολικές περιοχές ήσαν σημαντικά θερμότερες από σήμερα για μια εκτεταμένη περίοδο (περίπου πριν 125.000 χρόνια), η μείωση του όγκου του πολικού χιονιού οδήγησε σε άνοδο του επιπέδου της θάλασσας κατά 4 έως 6 μέτρα.

Για το τι σημαίνουν όλα αυτά για την οικονομία και τις ανθρώπινες κοινωνίες θα επανέλθουμε.