Από το φρούριο στους Θόλους με καραμπόλα στον Πύργο της Μαγούλας στο Πάσιο

500 μέτρα στα νοτιοδυτικά από το χωριό Πάσιο (το λέμε και Πάσο) της Κορινθίας και επάνω από το ρέμα του ποταμού Κυρίλλου, στη θέση Μαγούλα, βλέπει κανείς ακόμα κάτι λίγα υπολείμματα ενός μεσαιωνικού πύργου. Ελάχιστοι (κάποιοι αγρότες της περιοχής) θα ξέρουν τη θέση αυτή και ακόμα πιο λίγοι θα έχουν δει τον πύργο. Βρίσκεται σε χαμηλό λόφο (υψόμετρο από τη θάλασσα 75 μέτρα).

Μη φανταστείς μεγαλεία. Μικρός ο πύργος, ένα ορθογώνιο χάλασμα, ζει στη σιωπή, παρέα με τις αναμνήσεις του από πιο ένδοξες μέρες, με λίγα λιόδεντρα και, πιο πέρα, κυπαρίσσια. Θα τον βρεις ευκολότερα αν πάρεις, όπως εγώ, το δρόμο του νεκροταφείου του Πάσου, το προσπεράσεις, προχωρήσεις ίσια γύρω στα 300 μέτρα, και ανηφορίσεις το μικρό χωματόδρομο δίπλα στην περίφραξη μιας στάνης, από τα δεξιά της. Θα φτάσεις στο πλάτωμα και δεν θα δυσκολευτείς να τον δεις  στα αριστερά σου. Αν θέλεις βοήθεια εδώ είμαι γω (!). Αρκεί να αποφασίσεις να πάς μια βόλτα κατά κει, που δεν το βλέπω, αφού γενικά η περιδιάβαση στην ύπαιθρο και η αναζήτηση ιχνών από το αρχαίο μας παρελθόν ανήκει σαν σπορ σε μια πολύ ολιγάριθμη φάρα νεοελλήνων ειδικών προδιαγραφών (τους ψάχνω με το κερί, κι αν ανταμώσεις κανέναν μη με λησμόνει…).

Πώς μου προέκυψε ο πύργος; Με τη μέθοδο της καραμπόλας! Να πώς: Βρέθηκα στην Κρήτη πρόσφατα, για λίγες μέρες. Λέω στον κουμπάρο μου: «Πάμε Γιώργη κατά τους Θόλους, να ξαναδούμε το κάστρο που θέλω να το φωτογραφίσω, και να κοιτάξουμε μήπως βρούμε τίποτα ασκόλυμπρους (1) να μαζέψουμε;». «Πάμε κουμπάρε».

«Θόλοι» λέγεται μια περιοχή λίγα χιλιόμετρα από το ημιορεινό χωριό των κουμπάρων μου, το Χουδέτσι, στο νομό Ηρακλείου, όπου φτάνεις από έναν κακοτράχαλο δρόμο, και όπου στην κορυφή ενός λόφου με πανοραμική θέα βρίσκεται ένα μικρό ερειπωμένο φρούριο της τελευταίας περιόδου της Ενετοκρατίας, κτισμένο κάπου τον 16ο αιώνα ή ίσως στο πρώτο μισό του 17ου αιώνα. Η περιοχή ονομάστηκε «Θόλοι» από τις θολωτές καμάρες του κάστρου. Εκεί κοντά υπάρχει μια πανέμορφη εκκλησία της ίδιας πάνω-κάτω περιόδου, οι "Άγιοι Απόστολοι".

Πήγαμε, φωτογράφισα, βρήκαμε κι ασκόλυμπρους – βραστοί με λαδάκι και λεμονάκι είναι μια νοστιμιά. Στο γυρισμό έψαξα στο Google για στοιχεία περί του κάστρου των Θόλων – πέρα από αυτά που μου είχε δώσει ο άλλος κουμπάρος μου, ο Γιάννης. Τα βρήκα στον «Καστρολόγο» (βοήθεια στην αναζήτηση μεσαιωνικών και νεότερων κάστρων, και γενικά οχυρωμένων θέσεων, στον Ελληνικό χώρο προσφέρει ο ιστότοπος «Καστρολόγος» (2) http://www.kastra.eu/). Μετά από το κάστρο των Θόλων άρχισα να κοιτάζω στον ιστότοπο για άλλα κάστρα. Φτάνω και στην Κορινθία. Και πέφτω πάνω στο «Πύργο Μαγούλας Πασίου». Η καραμπόλα που σας έλεγα. 

Σε αυτό τον ιστότοπο, λοιπόν, και συγκεκριμένα στη διεύθυνση http://www.kastra.eu/castlegr.php?kastro=pasio διαβάζουμε τις εξής πληροφορίες για τον πύργο της Μαγούλας: «Η τοποθεσία ελέγχει τον κύριο δρόμο που συνδέει την Κορινθία με την Αχαΐα. Τίποτε δεν είναι γνωστό γι’ αυτόν τον πύργο. Το πιθανότερο είναι να χτίσθηκε επί Φραγκοκρατίας, μεταξύ 13ου και 15ου αιώνα. Μπορεί όμως και να είναι παλαιότερος, βυζαντινός. Πρόκειται για σχεδόν τετράγωνο πύργο, ο οποίος σώζεται σε ύψος περίπου 1,4μ. Είναι κατασκευασμένος από αργολιθοδομή με τμήματα κεραμιδιών στο κονίαμα και μεγάλους γωνιόλιθους».

Αυτό είναι όλο κι όλο το πληροφοριακό υλικό που δίνει ο «Καστρολόγος».

Η αλήθεια είναι πως είχα δει παλιότερα κάποια αναφορά στον πύργο, χωρίς όμως να δώσω μεγάλη βάση (γιατί τότε το καυτό ζήτημα για μένα ήταν οι φρυκτωρίες στον κάμπο του Καισαρίου), στην εξαιρετική μονογραφία  του Επίκουρου Καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας κ. Γιάννη Λώλου με τίτλο «Land of Sikyon, Archaeology and History of a Greek City – State”. Μια φωτογραφία ενός παιδιού μπροστά σε ένα χάλασμα. Ξανακοίταξα την αναφορά πιο προσεκτικά. Κι εδώ τα στοιχεία είναι λιγοστά. Μαζί με τις άλλες πληροφορίες που δίνει ο «Καστρολόγος», οι διαστάσεις για την κάτοψη του κάστρου που δίνει ο συγγραφέας είναι 8,7 x 6,9 μέτρα. Και προσθέτει: «Σε σύγκριση με άλλους ορθογώνιους πύργους από τη Βοιωτία και την Αττική, οι διαστάσεις αυτού του πύργου είναι εντυπωσιακές. Επιβλέπει άμεσα τον κύριο δρόμο που οδηγούσε από την Κόρινθο στην Αχαϊα, που ήταν σε χρήση από τη Ρωμαϊκή, τουλάχιστον, περίοδο μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα».

Φυσικά πήγα και τον είδα όταν γύρισα στο Κιάτο. Οι φωτογραφίες είναι από αυτή την επίσκεψη.

Όποιος κάνει τον κόπο να επισκεφτεί τον πύργο της Μαγούλας ας μην απογοητευτεί από τα ταπεινά απομεινάρια. Και ας θυμηθεί τα λόγια του Φώτη Κόντογλου που εμφανίζονται στην προμετωπίδα του «Καστρολόγου»: «Ο τόπος μας είναι γεμάτος κάστρα και πύργους. Τα πιο πολλά από την πολυκαιρία έχουνε γίνει ένα με το βράχο και δεν τα ξεχωρίζει το μάτι από μακριά πως είναι χτισμένα από τον άνθρωπο. Το χτίσμα τ’ ανθρώπου έγινε ένα με το χτίσμα του Θεού»…

____________

(1) Ο ασκόλυμπρος είναι άγριο φυτό, αγαπημένη τροφή των Κρητικών, που συναντάται σε χέρσους τόπους και πετρώδη εδάφη.

(2) Στην αρχική σελίδα διαβάζουμε: «Μέχρι στιγμής, ο ιστότοπος περιέχει 860 κάστρα. Για κάθε κάστρο αφιερώνεται μία σελίδα με πληροφορίες και οπτικό υλικό. Υπάρχουν πολλά ακόμα κάστρα που πρέπει να προστεθούν, αλλά τα πιο σημαντικά συμπεριλαμβάνονται ήδη. Η αρχική ιδέα ήταν να δημιουργηθεί μια ιστοσελίδα αποκλειστικά για τα Μεσαιωνικά κάστρα της Ελλάδας. Στην πορεία, έγινε αντιληπτό ότι αυτή η προσέγγιση θα άφηνε απ’ έξω πολλά σημαντικά κάστρα, όπως τον Λευκό Πύργο, το Παλαμήδι και άλλα πολλά. Έτσι η χρονική περίοδος διευρύνθηκε και τελικά καλύπτονται κάστρα από την πρώιμη Βυζαντινή περίοδο (5ος αιώνας) μέχρι και τον 19ο αιώνα».