Η βίγλα στα Κουλέντια

Επιστρέφω από την Ελίκα γεμάτος.

Λίγος ο χρόνος, κι ο δρόμος όχι μακρύς, ούτε τέσσερις ώρες μέχρι να φτάσω εκεί. Αλλά «γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις». Λαιστρυγόνες και Κύκλωπες δεν βρήκα. Είχα το νου μου, πάντως, για το τέρας των ημερών μας που καραδοκεί και δεν είναι να παίζεις πουθενά μαζί του, ώσπου να πάει στα κομμάτια. Αν και δεν ευδοκιμεί στα όρη, στα λαγκάδια και στις σχεδόν ερημικές παραλίες που περπάτησα. Ούτε τον θυμωμένο Ποσειδώνα αντάμωσα. Αντίθετα, αντάμωσα όμορφα ακρογιάλια, ακύμαντες θαλασσινές αγκαλιές. Και με ευχαρίστηση και χαρά μπήκα σε «λιμένας πρωτοειδωμένους», σ’ ένα κυνήγι θησαυρού που παίζεται ανάμεσα σε βίγλες και κάστρα. Εκεί θα σας μεταφέρω νοερά.

 

Έλεγα για έναν πύργο, μια βίγλα για την ακρίβεια, που με καλούσε και φέτος να επισκεφθώ την Ελίκα και να δώσω συνέχεια στο αφήγημα που είχα ξεκινήσει πέρσι. Συγκεκριμένα, έλεγα για την βίγλα που ανακάλυψα κοντά στο χωριό Κουλέντια, στο σημερινό Ελληνικό. Σε υψόμετρο λίγο πιο ψηλά από 700 μέτρα, στον περίβολο μιας ερημικής εκκλησιάς του Αγίου Κωνσταντίνου (και του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού που προστέθηκε αργότερα). Γι αυτή την βίγλα τίποτα δεν έχει γραφτεί ή ειπωθεί, απ’ όσο ξέρω, τουλάχιστον τα νεότερα χρόνια. 

Το κτίσμα που αντίκρισα εκεί πέρσι, ένα δειλινό του Αυγούστου, είναι ό,τι απόμεινε από μια παλιά βίγλα σαν κι αυτές που συνάντησα στην ακτή της Ελίκας, τον Κουλεντιανό πύργο (http://costaspappis.blogspot.com/2019/07/blog-post_11.html) και τον πύργο του Φονιά (http://costaspappis.blogspot.com/2019/07/blog-post.html). Αλλά αυτές οι βίγλες είχαν ήδη χαρτογραφηθεί. Τις συναντάει κανείς στον Καστρολόγο (www.kastra.eu). Όχι όμως, ακόμα, την βίγλα στα Κουλέντια.

Αυτό που σώζεται σήμερα είναι το κάτω μέρος της βίγλας, που φτάνει σε ύψος μεταξύ δυο και δυόμιση μέτρων. Το συνολικό ύψος θα πρέπει αρχικά να έφτανε στο ύψος των άλλων δυο πύργων, δηλαδή 7,5 μέτρα, με μήκος κάθε πλευράς 4,2 μέτρα. Το υπόλοιπο κτίσμα γκρεμίστηκε. Το γιατί και το πώς δεν το ξέρουμε. Ίσως για να χρησιμοποιηθεί στο χτίσιμο και στη διαμόρφωση του περίβολου της εκκλησίας. Μεγάλο μέρος του υλικού, πάντως, χρησιμοποιήθηκε για να χτιστεί το μπροστινό μέρος του χαμηλού τοίχου του περίβολου. 

Ο σκοπός που εξυπηρετούσε όσο λειτουργούσε η βίγλα στα Κουλέντια μου αποκαλύφθηκε χωρίς πολλή δυσκολία. Από κει ψηλά βλέπει κανείς ν’ απλώνεται, από τη μια μεριά, την ανατολική, η πεδιάδα των Βάτικων (Νεάπολης), κι από την άλλη, την δυτική, ο κάμπος της Ελίκας. Από κει και πέρα, όσο πιάνει το μάτι, ο κόλπος των Κυθήρων κι ο Λακωνικός κόλπος. Οπτική επαφή οι δυο κάμποι δεν έχουν. Ένας ορεινός όγκος υψώνεται ανάμεσά τους και τους απομονώνει τον έναν από τον άλλο. «Η υπόθεση που κάνω», έγραψα λίγους μήνες αργότερα, στις 17 Δεκεμβρίου του 2019 (http://costaspappis.blogspot.com/2019/12/viii.html), «είναι ότι οι δυο διπλανοί (αλλά απομονωμένοι) κάμποι, της Ελίκας και των Βάτικων, αποκλείεται να μην επικοινωνούσαν με βίγλες για ανταλλαγή κρίσιμων πληροφοριών, εκείνα τα ταραγμένα χρόνια του 17ου αιώνα και μετέπειτα, που κυριαρχούσαν οι Ενετοί στην Πελοπόννησο κι αλώνιζαν στις νότιες ακτές της οι κουρσάροι». 

Και συνέχιζα:

«Όμως, ανάμεσα στον κάμπο της Ελίκας και στον κάμπο των Βάτικων μεσολαβεί ορεινός όγκος που εμποδίζει κάθε οπτική επαφή μεταξύ των πύργων της μιας και της άλλης πλευράς! Για ν’ αποκτήσουν δυνατότητα επικοινωνίας, χρειάζεται ένας ενδιάμεσος πύργος, μια βίγλα, χτισμένη ψηλά, σε μια κορφή του ορεινού όγκου που χωρίζει τους δυο κάμπους, που θα παίρνει και θα αναμεταδίνει μηνύματα από και προς κάθε κάμπο.

Κάτι λείπει λοιπόν…

Αλλά μήπως… δεν λείπει;»

Και παρέπεμπα σε νεότερη ανάρτηση, που θα ακολουθούσε.

Η πλήρης… φανέρωση (συμπτωματικό;!) έγινε ανήμερα των Θεοφανείων του 2020 στην ανάρτησή μου http://costaspappis.blogspot.com/2020/01/i.html με τίτλο «Η ξεχασμένη βίγλα του Αγίου Κωνσταντίνου στο Ελληνικό Λακωνίας». 

Έγραψα εκεί κάτι… αμετροεπή και απερίγραπτα: «Τι κάνεις όταν βρίσκεσαι μπροστά στο θαύμα, αυτό που εσένα σου φαίνεται ότι έχει διαστάσεις αποκάλυψης, που μπορεί να μην είναι θαύμα, να μην είναι αποκάλυψη, να είναι απλώς της φαντασίας σου ευσεβής πόθος, όμως αισθάνεσαι την ανάγκη να μοιραστείς, έστω για λίγο, με άλλους ονειροπαρμένους τον ενθουσιασμό σου;

Θέλετε την απάντησή μου; Ενδίδεις!».

Στον ενθουσιασμό ποτέ δεν αρνήθηκα να ενδώσω. Και δεν έπεσα έξω.

Για να μην σας κουράζω, και συνοψίζοντας: 

Σε μιαν ακατοίκητη περιοχή κοντά στο χωριό Κουλέντια, σήμερα Ελληνικό, στην κορυφή ενός υψώματος, στον ορεινό όγκο που χωρίζει δυο διπλανούς κάμπους, στην ανατολική πλευρά του Λακωνικού κόλπου, τους κάμπους της Ελίκας και των Βάτικων, δεξιά στην είσοδο του περίβολου ενός ναού του Αγίου Κωνσταντίνου, εντοπίζεται ένα πολύ παλιό κτίσμα, οχυρού χαρακτήρα. Ένας πύργος. Μια μισογκρεμισμένη, ξεχασμένη απ’ όλους βίγλα, σαν και τις άλλες της Ελίκας, αλλά και γενικά σαν τους πύργους-παρατηρητήρια που ονόμασαν βίγλες, και που τα χρόνια τα βυζαντινά και τα νεότερα, όπως οι φρυκτωρίες τα αρχαιότερα, μετέδιδαν η μια στην άλλη μηνύματα με τη χρήση φωτιάς ή καπνού, κυρίως για αμυντικούς σκοπούς. Αυτή εδώ εκτιμάται ότι θα είχε συνολικό ύψος που θα έφτανε τα 7,5 μέτρα, με μήκος κάθε πλευράς 4,2 μέτρα. Η χρονολογία εκτιμάται στον 17ο αιώνα, όπως οι άλλες δυο βίγλες της Ελίκας. Μέσω αυτής της βίγλας οι κάτοικοι των δυο κάμπων αντάλλασσαν κρίσιμες πληροφορίες τα ταραγμένα χρόνια που κυριαρχούσαν οι Ενετοί στην Πελοπόννησο κι αλώνιζαν στις νότιες ακτές της οι κουρσάροι. Η βίγλα συνέδεε επικοινωνιακά τον Κουλεντιανό πύργο με τον πύργο της Αγίας Παρασκευής στα Βάτικα. Η αρχαιολογική υπηρεσία δεν διαθέτει κανένα στοιχείο για την ταυτότητα του κτίσματος, ούτε καν για την ύπαρξή του. Ούτε η Μητρόπολη Σπάρτης και Μονεμβασίας διαθέτει κανένα σχετικό στοιχείο. Η βίγλα στα Κουλέντια είναι ο κρίσιμος κρίκος που λείπει, ο λησμονημένος και γι αυτό χαμένος, που συμπλήρωνε το σύστημα των επικοινωνιών στην περιοχή, την αλυσίδα μετάδοσης πληροφοριών που ήσαν απαραίτητες για την ασφάλεια και την επιβίωση στα μέρη αυτά του Λακωνικού κόλπου.

Πώς να την ονομάσουμε την βίγλα μας; Αρχικά την είχα ονομάσει «πύργο του Αγίου Κωνσταντίνου». Όμως κάτι δεν μου πάει… Αρκετά με τους αγίους και τις αγίες, μέχρι και… σταθμούς μετρό βαφτίσαμε με το όνομα μερικών! Άσε που υποπτεύομαι πως η εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου έγινε αφορμή να μισογκρεμιστεί η βίγλα μας! Όχι να της δώσουμε και το όνομά του! Προτείνω να την λέμε «Η Βίγλα στα Κουλέντια»! Βέβαια, υπάρχει ο Κουλεντιανός πύργος κάτω στην ακτή που λίγο μας τα χαλάει. Καμιά άλλη ιδέα; 

Ξαναπήγα στην βίγλα στα Κουλέντια, παρέα με τον Θοδωρή, σύντροφο στην παρθενική μου επίσκεψη στον τόπο, όπου η τύχη μου επιφύλαξε αυτή την καταπληκτική εμπειρία, να πέσω πάνω σε μια χαμένη βίγλα. Μας περίμενε εκεί ο καλός φίλος Παναγιώτης Κοντάκος, κάτοικος στα Κουλέντια, ο πιο ενημερωμένος κι ο πιο ένθερμος λάτρης του τόπου του. Μαζί του ο γιος του ο Οδυσσέας κι ο αδελφός του Γιάννης. Ο Παναγιώτης ήθελε να μας δείξει τα απομεινάρια από παλιότερη διαχρονική κατοίκηση από χρόνια πανάρχαια του περίπου επίπεδου τόπου που απλώνεται πίσω από την βίγλα και την εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου. Φυσικού οχυρού τόπου, απόρθητου. 

Σε λίγο προστέθηκε στην παρέα μας ο Γιώργος Μάρκος, από τα Κουλέντια κι αυτός, ξάδελφος του Παναγιώτη που «αλωνίζει» στην περιοχή, αφού εκεί έχει τα ζωντανά του. Καλή αύρα. Του ζήτησα να σταθεί μπροστά στην βίγλα για να τον φωτογραφίσω, ώστε από τη σύγκριση του ύψους του με τις διαστάσεις του κτίσματος να παίρνει κανείς μια ιδέα για το μέγεθός του. Δέχθηκε ευχαρίστως. 

Τα τεκμήρια σχετικά με την διαχρονική κατοίκηση του τόπου που μας έδειξε ο Παναγιώτης ήσαν πράγματι ισχυρά. Μεγάλοι σωροί από λιθάρια που υποδεικνύουν θέσεις γκρεμισμένων κτισμάτων, βασικά δίχωρων, ανάμεσα σε άγρια βλάστηση που έχει θρασέψει, όπου κυριαρχούν οι ασπάλαθοι. Και πληθώρα οστράκων, θραυσμάτων από αρχαία κεραμικά. Εδώ όμως χρειάζεται αρχαιολογική σκαπάνη για να φανερώσει τι κρύβεται στο μέρος.    

Το θέαμα από εδώ πάνω είναι σαγηνευτικό. Αγναντεύουμε τον κόλπο της Νεάπολης. Δεξιά η Ελαφόνησος («Όνου Γνάθος» πριν από τα χρόνια του Παυσανία και μέχρι σήμερα) και στο βάθος τα Κύθηρα. Περίπου δυο χιλιόμετρα από το κέντρο της Νεάπολης, προς το χωριό Φαρακλό, σε ένα μικρό λόφο μέσα στον κάμπο, ο πύργος της Αγίας Παρασκευής, που περιμένει την επίσκεψή μας. Διακρίνουμε τον πύργο από εδώ που βρισκόμαστε. Από την άλλη πλευρά του ορεινού όγκου που χωρίζει τις δυο πεδιάδες, η πεδιάδα της Ελίκας. Να ο Κουλεντιανός πύργος, κάτω στην ακτή. Με αυτόν, όπως είπαμε, επικοινωνεί η βίγλα των Κουλεντίων. Ο πύργος του Φονιά δεν φαίνεται από δω. 

Και η συνέχεια; 

Δεν τελειώσαμε, φυσικά!

Όχι! Τώρα αρχίζουμε!