ΖΕΙ

 13 Σεπτεμβρίου 2021

Δυο τρία σχόλια για τον Μίκη, τώρα που δεν βρίσκεται πια ανάμεσά μας, όμως ΖΕΙ!

Για τον Μίκη Θεοδωράκη γράφτηκαν και ειπώθηκαν πολλά μετά την είδηση του θανάτου του, και αυτό θα συνεχιστεί για πολύ καιρό ακόμα. Η προσωπικότητά του, όπως και το έργο του, όπως και το δέσιμό του με την ιστορία της Ελλάδας σε όλο το μήκος της συνειδητής ζωής του, ήταν τόσο μεγάλα και πολύπλευρα, πού η συζήτηση για τον Μίκη είναι αδύνατο να εξαντληθεί στα πλαίσια μιας μικρής ή μεγαλύτερης προσωπικής κατάθεσης και απόπειρας ανάλυσης. Αναγκαστικά κάθε συμβολή στην συζήτηση θα περιορίζεται σε μία πολύ μικρή περιοχή αυτού του «φαινόμενου» που υπήρξε ο Θεοδωράκης. Αυτό εδώ το μικρό κείμενο δεν θα μπορούσε να κάνει κάτι περισσότερο. Θα μείνω σε 2-3 μόνο σημεία, προσπαθώντας να κρατήσω αποστάσεις από προσεγγίσεις που προτιμούν τόνους δοξαστικούς-επικούς ή ελεγειακούς, πράγμα δύσκολο. 

Το πρώτο σημείο που θα αναφερθώ αφορά, όσο κι αν θα ακουστεί περίεργο, το τέλος του. 

Η είδηση για τον θάνατο του Μίκη Θεοδωράκη, από καιρό αναμενόμενη λόγω των βαθιών γηρατειών του, αναπαράχθηκε και σχολιάστηκε από τα χείλη όλων των Ελλήνων. Την υποδέχθηκε ένα πάνδημο ενδιαφέρον. Πολλοί την υποδέχθηκαν με λύπη για την απώλειά του, συνδέοντάς την καθένας με την προσωπική του ιστορία. Οπωσδήποτε για τους Έλληνες και τις Ελληνίδες που η λέξη “αντίσταση”, όπως κι η λέξη “ευαισθησία”, είχαν και εξακολουθούν να έχουν κάποιο νόημα, η είδηση πως ο Μίκης έκλεισε τον βιολογικό του κύκλο προκάλεσε συγκίνηση και συνειρμούς από μνήμες δεμένες με τον άνθρωπο που αποτέλεσε σημαντικό κομμάτι της ζωής τους. Την ζωή αυτών των Ελλήνων και των Ελληνίδων, σε κάποια τουλάχιστον φάση της, την σφράγισε το έργο και η δράση του. Έργο ενός σπουδαίου μουσικού δημιουργού και δράση ενός μεγάλου αντιστασιακού. Προσωπικά μιλώντας, μπορώ να καταθέσω πως όλη μου η νεότητα, ακόμα και η προχωρημένη, σφραγίστηκε από τις δύο αυτές ιδιότητες του Μίκη, του δημιουργού και του αντιστασιακού. Και όλη μου η ζωή σημαδεύτηκε από το τεράστιο μουσικό του έργο, για το οποίο του είμαι ευγνώμων. 

Καθώς τα σκέφτομαι αυτά, συνειδητοποιώ πώς σπάνια στην ζωή συμβαίνει ο θάνατος ενός ανθρώπου να προκαλέσει, μαζί με το πένθος, το αντίθετό του. Κάτι που απαλύνει το πένθος, ένα μήνυμα που αχνοφέγγει μέσα στο σκοτάδι, η υποψία ενός χαμόγελου, του χαμόγελου που γεννάει η ελπίδα.

Ίσως έτσι συμβαίνει με την περίπτωση της απώλειας του Μίκη, μέσα σ’ αυτούς τους μαύρους καιρούς που ζει η πατρίδα μας. Το έργο του, επικό ή λυρικό, απλώνεται και πλημμυρίζει αυτές τις μέρες κάθε γωνιά της Ελλάδας. Αλλά το ίδιο συνέβαινε πάντα, όλα τα χρόνια, για πολλές δεκαετίες. Το έργο του και ό,τι αυτό σηματοδότησε δεν ξεχάστηκε ποτέ. Δεν έσβησε ποτέ η μνήμη που ντύθηκε με τους ήχους των τραγουδιών του. Σκέφτομαι λοιπόν πως, αν μαζί με αυτό το έργο, άνθισαν κάποτε οι αμυγδαλιές μιας άνοιξης, γιατί να μην ανθίσουν πάλι; Ο σπόρος είναι εκεί, τα όνειρα τρέφονται ακόμα από τα τραγούδια του, το ίδιο κι οι έρωτες, το ίδιο οι χαρές κι οι λύπες της ζωής. Τους αγώνες των νέων συνοδεύουν μαχητικά τα τραγούδια του, όπως πάντα. Δεν έχουν σβήσει οι εικόνες, τα αισθήματα, οι εμπνεύσεις που γέννησαν οι μουσικές του. Αυτές θα ντύσουν πάλι τα νέα κινήματα που ήδη σαλεύουν στα σπλάχνα της κοινωνίας (που δεν θ’ αντέξει για πολύ ακόμα το άδικο), όταν θα ωριμάσει ο καιρός για “να σηκωθούμε λίγο ψηλότερα”. 

Είναι άραγε τα παραπάνω ρεαλιστικά ή απλά μια ονειροπόληση, ένας ευσεβής πόθος, που γεννάει η σημερινή μαυρίλα; Τα κινήματα δεν μπορούν ν’ ανθίσουν στο έδαφος μιας μουσικής, όσο μεγάλη κι αν είναι. Θέλουν ειδικές συνθήκες για να εισβάλουν στην ιστορία και να σαρώσουν ό,τι μέχρι χτες φαινόταν οριστικό, αμετακίνητο. Υπάρχουν αυτές οι συνθήκες στην Ελλάδα σήμερα; Ο καιρός θα δείξει. 

Αν τα παραπάνω αποτελούν τον βασικό κορμό των σκέψεών μου, υπάρχει ένα ζήτημα που δεν μπορούμε ν’ αποφύγουμε να συζητήσουμε. Αναφέρομαι στον Μίκη των τελευταίων χρόνων, δεκαετιών για την ακρίβεια, της ζωής του, που κάποιες ενέργειες και τοποθετήσεις του ξεσήκωσαν αρνητικές αντιδράσεις, μέχρι και αναθέματα.

Γράφτηκε κάπου πως, για τον Μίκη, “η επικοινωνία του με τα πλήθη, με τον «λαό», ήταν η διαρκής αγωνία του. Από εδώ προήλθαν τα κλέη αλλά και τα μεγάλα λάθη”. 

Τα κλέη αλλά και τα μεγάλα λάθη! Πόσο αληθινό! Μόνο που εγώ θα πρόσθετα στο πάθος του για επικοινωνία και την διακαή επιθυμία του να είναι ο εκφραστής της ενότητας του λαού. Όλου του λαού. Μόνο που η ενότητα του λαού που οραματιζόταν ο Μίκης, στο πολιτικό πεδίο ειδικά, ήταν ένα φάντασμα. Απόδειξη η διχόνοια κι οι αλλεπάλληλες συγκρούσεις που ταλαιπώρησαν την Ελλάδα στον διάβα της ιστορίας της, φτάνοντας σε εμφύλιες συρράξεις. Ενότητα δεν μπορεί να υπάρχει ανάμεσα στον δημοκράτη και τον χρυσαυγίτη, ούτε ανάμεσα στον αγωνιστή του ΕΑΜ και τον μαυραγορίτη ή τον συνεργάτη των Ναζί. Ακόμα και η ταξική ενότητα είναι διαρκές ζητούμενο, αφού οι αντίπαλοι των καταπιεζόμενων τάξεων έχουν τα μέσα και τον τρόπο να παρασύρουν και να εγκλωβίζουν σημαντική μερίδα των καταπιεζόμενων και να την χρησιμοποιούν για να προωθούν τα συμφέροντά τους. 

Όσον αφορά την επικοινωνία, είναι αλήθεια πως ο Μίκης δεν τσιγκουνεύτηκε ποτέ το να κάνει δηλώσεις και να επικοινωνεί με κάθε τρόπο με τον «λαό του». Γι’ αυτήν την επικοινωνία δεν είχε επαγγελματίες συμβούλους, αυτούς που είναι της μόδας σήμερα και χρησιμοποιούνται αφειδώς, αδίστακτα, από εκείνους πού δυστυχώς ορίζουν τις τύχες αυτής της χώρας σήμερα, καταστρέφοντάς την. Ο «σύμβουλός» του ήταν το ένστικτό του, η αγάπη του για τον τόπο του και τον «λαό του» (όπως τέλος πάντων όριζε, ήθελε ή οραματιζόταν αυτόν τον λαό), η φιλοδοξία του να είναι χρήσιμος, αλλά, σύμφωνα τουλάχιστον με ορισμένους, και μία τάση υπέρμετρης αυτοπροβολής του. Αυτόν τον “σύμβουλο” τον χρησιμοποίησε σε όλο το μήκος της ζωής του. Όμως, ειδικά τα τελευταία χρόνια, αλλά και πιο πριν, ο «σύμβουλός» του τον οδήγησε σε κραυγαλέα λάθη («Καραμανλής ή τανκς»…), ιδίως όταν, με την βοήθεια και της βιολογικής του έκπτωσης, εισέβαλαν καθοριστικά στην ζωή του ορισμένα πρόσωπα. Με αποτέλεσμα να υποστεί κακοποίηση η δημόσια εικόνα του. Αυτό που εύχομαι και θέλω να πιστεύω είναι πως ο χρόνος θα λειτουργήσει κατευναστικά και θ’ απαλείψει όποια κακοποίηση τού έγινε, με ευθύνη και δική του. Και πως από τον Μίκη θα ζει στην συλλογική μνήμη η εικόνα του με τα χέρια του ν’ απλώνονται ως τον ουρανό διευθύνοντας τις μεγάλες μουσικές του και με το μπόι του να δίνει μέγεθος στα κινήματα όπου μέσα τους πάλεψε.