Συνεχίζουμε στο Πιτυός

 29 Σεπτεμβρίου 2021

Όσες φίλες κι όσοι φίλοι ήρθατε μαζί μου στο Πιτυός, το χωριό βόρεια της Χίου, στο βόρειο-βορειοανατολικό κομμάτι του νησιού, ετοιμαστείτε για την συνέχεια της ξενάγησης και για τις άλλες εκπλήξεις. Είπαμε: αυτές δεν τελειώνουν στις ζωγραφισμένες πόρτες των παλιών ακατοίκητων σπιτιών, έργα των χεριών του Μπάμπη Κοίλιαρη. Συνεχίζουμε, λοιπόν.

Επόμενη έκπληξη: το Πιτυός ήταν αρχαίο χωριό! Πίτυς είναι αρχαία ελληνική λέξη, που σημαίνει πεύκο. Από αυτή την λέξη ονομάστηκε το χωριό. Αυτό αποτελεί μια πρώτη απόδειξη ότι το Πιτυός ήταν αρχαίο χωριό - άλλωστε σε χρυσόβουλο του 13ου αιώνα του Μιχαήλ Παλαιολόγου αναφέρεται με το όνομα Πιτυούς. Ολόκληρα νησιά στην αρχαιότητα, όσα διέθεταν αφθονία πεύκων, είχαν ονομασία ή προσωνύμιο που προερχόταν από αυτή την λέξη. Για παράδειγμα, αυτό ίσχυε για ολόκληρη την Χίο, που μια από τις ονομασίες της ήταν «Πιτυούσσα». Οι Σπέτσες στην αρχαιότητα ονομάζονταν κι αυτές «Πιτυούσσα», για τον ίδιο λόγο. Ακόμα κι η Ύδρα είχε αυτό το όνομα αφού, μην κοιτάτε τώρα που είναι σκέτος βράχος, χωρίς δέντρων σκιά, τότε ήταν καλυμμένη με πεύκα. Ακόμα και πέρα, στην μακρινή Ιβηρική, ο Στράβων αναφέρει δυο νησιά με τ’ όνομα «Πιτυούσσαι».

Αλλά η ιστορία του χωριού πάει πολύ πιο πίσω αφού, σύμφωνα με τον μύθο, εδώ έφθασε περιπλανώμενος ο Όμηρος! Κι ενώ κοιμόταν στο ύπαιθρο την νύχτα, έπεσε πάνω του ένα κουκουνάρι («καρπός της πίτυος»), και… νάτο το όνομα του χωριού! 

Αυτά τα γράφει, στο «Περί Ομήρου γενέσεως» ο Ηρόδοτος. Ή, για σταθείτε, μήπως… Συναντήσαμε το σχετικό απόσπασμα γραμμένο σε μαρμάρινη στήλη στον δρόμο απέναντι από την έκπληξη που σας φυλάω για το τέλος:

«… Ο δε Όμηρος...την δε ημέραν πορευόμενος και πλανώμενος απίκετο ες το χωρίον τούτο ο Πίτυς καλέεται». Ηρόδοτος,  Περί Ομήρου Γενέσιος, κεφάλαιον κ.  

Ηρόδοτος… μεγάλο κεφάλαιο για την ιστορία της αρχαίας Ελλάδας! Αλλά αποδεικνύεται ότι βιάστηκα! Δεν πρόσεξα ένα «Ψ», γραμμένο μπροστά από το όνομά του: «Ψ Ηρόδοτος»! Δείτε το κι εσείς στην φωτογραφία. Τι σημαίνει; Μα πως δεν ήταν ο Ηρόδοτος που τα έχει γράψει αυτά, αλλά κάποιος άλλος, που δεν γνωρίζουμε το πραγματικό όνομά του, και που ονομάστηκε από τους ιστορικούς Ψευδο-Ηρόδοτος!

Μια ακόμα έκπληξη του χωριού είναι ο μεσαιωνικός πύργος που βρίσκεται στο όριό του στα νότια, κοντά στον δρόμο που έρχεται από τα Καρδάμυλα. Είναι πολυγωνικό διώροφο κτίσμα, καλά συντηρημένο και επισκέψιμο, ύψους 13 μέτρων, που ορθώνεται πάνω σε βράχο, περιτριγυρισμένο από λαγκάδι. Η κατασκευή του τοποθετείται στον 14ο αιώνα, στην περίοδο που κυριαρχούσαν στο νησί οι Γενοβέζοι (1346-1566). Είναι εύκολα προσβάσιμος χάρη στο νεότερο κλιμακοστάσιο που οδηγεί στην είσοδο.

Δίπλα στον Πύργο που δεσπόζει  στο χωριό υπάρχει ένας παλιός μύλος.  Θα μάθουμε από μια πινακίδα που έχει καταρρεύσει, πως πρόκειται για ένα λιθόκτιστο κτίσμα που χρησιμοποιήθηκε σαν ανεμόμυλος για το άλεσμα σιτηρών. Χρονολογείται πιθανότατα από τον 19ο αιώνα και αναπτύσσεται  σε δύο επίπεδα, ισόγειο και υπόγειο. Το ισόγειο περιλαμβάνει  τον κύριο χώρο του ανεμόμυλου, με τους μηχανισμούς παραγωγής, και το υπόγειο έχει αποθηκευτικούς χώρους. Η λειτουργία του μύλου αξιοποιεί τον άνεμο. Μέσα από τα εξωτερικά πτερύγια μεταδίδεται η κίνηση στον οριζόντιο άξονα και από κει στον κατακόρυφο και τις μυλόπετρες, δυο βαριές πέτρινες κατασκευές σε σχήμα δίσκου, η μία πάνω στην άλλη, που χρησιμοποιούνται για την λειτουργία του αλέσματος. Ανάμεσα στις δύο οριζόντιες μυλόπετρες  συνθλίβονται οι καρποί για να γίνουν αλεύρι.

Η τελευταία έκπληξη μας περιμένει  καθώς, διασχίζοντας το χωριό που είναι γεμάτο κόσμο, ιδίως νέους και παιδιά, φτάνουμε  στην ταβέρνα που θα φάμε απόψε. Πρόκειται για  την ταβέρνα του Μάκελου, στην άκρη του χωριού, κάτω από τον αιωνόβιο πλάτανο,  που κουβαλάει κι αυτός μέρος της ιστορίας του. Δεν είναι μόνο η υπέροχη τοποθεσία, η άψογη εξυπηρέτηση, το καταπληκτικό, πλούσιο μενού που θα μας κλέψουν φεύγοντας όλα τ’ αστέρια που έχουμε στην διάθεσή μας για την αξιολόγησή της. Γιατί εκεί ο ιδιοκτήτης της ταβέρνας,  ο Νίκος Γεωργούλης, εκτός από τ’ αστέρια κλέβει την καρδιά μας! Ο Νίκος, που αγαπάει τον τόπο, αγαπάει αυτό που κάνει, αγαπάει τους πελάτες του και το δείχνει με την περιποίηση και την φροντίδα του, λύνοντάς μας κάθε απορία και βοηθώντας μας να καταλάβουμε πόσο τυχεροί ήμασταν που είχαμε βρεθεί σ’ αυτό το χωριό. 

Από τον Νίκο μάθαμε πως το όνομα "Μάκελος" της περιοχής αυτής του χωριού, από όπου πήρε το όνομά της και η ταβέρνα, έχει την ρίζα του στο μακελειό που έγινε εκεί, στον τόπο που οι Τούρκοι τιμώρησαν τους Πιτυανούς για την αντίστασή που πρόβαλαν - το Πιτυός ήταν ο μόνος οικισμός του νησιού που πρόβαλε αντίσταση στην Σφαγή της Χίου. 

Απέναντι από την ταβέρνα του Μάκελου, στην άλλη, την βορεινή είσοδο του χωριού, υπάρχει μεγάλος ναός, αφιερωμένος στον Άγιο Γεώργιο τον Χιοπολίτη, που μαρτύρησε το 1807 στο Αϊβαλί της Μικράς Ασίας. Ο ενοριακός ναός (η «χωριοεκκλησιά») του Πιτυούς είναι άλλος. Είναι κι αυτός στο όνομα του Αγίου Γεωργίου, αλλά του Τροπαιοφόρου. Σημαντικός είναι και ο ναός της Αγίας Παρασκευής στο κέντρο του χωριού, κτισμένος το 1817.

Αποχαιρετούμε το Πιτυός με την υπόσχεση να ξανάρθουμε!