Στους Ολύμπους της Χίου

 4 Οκτωβρίου 2021

Από τον βορρά στον νότο. Γιατί η Χίος δεν τελειώνει φυσικά με τον Γιόσωνα και το Πιτυός. Θα σας πάω σήμερα, σε μια περιοχή του νησιού με πολύ ενδιαφέρον και πασίγνωστη για τα χωριά της, τόσο για την αποκλειστικότητα στην παραγωγή της μαστίχας όσο και για την ιστορία τους, αφού είναι χωριά μεσαιωνικά, που αρκετά κρατούν αναλλοίωτο τον χαρακτήρα τους, δηλαδή την μεσαιωνική αρχιτεκτονική τους, ακόμα και μετά τον σεισμό του 1881 που έκανε μεγάλες καταστροφές. 

Τα Μαστιχοχώρια είναι ένα σύνολο 27 χωριών (αλλού αναφέρεται ο αριθμός 21, και κάπου αλλού «περίπου 22»), που ονομάστηκαν έτσι γιατί στην περιοχή τους καλλιεργείται, εκεί και πουθενά αλλού στον κόσμο, το μαστιχόδεντρο ή μαστιχοφόρος σχίνος (pistacia lentiscus, var. chia), που δίνει την μαστίχα Χίου. Είναι μια αρωματική ρητίνη, που εκκρίνεται σαν δάκρυα από τον κορμό και τα μεγάλα κλαδιά του μαστιχόδενδρου με επιφανειακές τομές των παραγωγών. Η μαστίχα έχει αντιοξειδωτικές, αντιβακτηριακές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες, μειώνει τα λιπίδια και την γλυκόζη στο αίμα, ανακουφίζει από ενοχλήσεις στο στομάχι και στο γαστρεντερικό σύστημα, χρησιμοποιείται για δερματικά προβλήματα κι έχει επουλωτική δράση! 

Η ιστορία των χωριών ξεκινάει περίπου στα μέσα του 14ου αιώνα, όταν κυριαρχούσαν στο νησί οι Γενοβέζοι (1346-1566). Από τα πιο γνωστά μαστιχοχώρια είναι τα Μεστά, που αποτελούν το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα φρουριακής οχύρωσης των χωριών της νότιας Χίου και το πιο καλοδιατηρημένο από τα υπόλοιπα. Επίσης το Πυργί, από τα μεγαλύτερα χωριά της Χίου, με σπίτια στολισμένα με τα γνωστά “ξυστά”, μια τεχνοτροπία με ανάγλυφα γραμμικά σχέδια στις εξωτερικές επιφάνειές τους. 

Όμως εγώ από αυτά τα χωριά διαλέγω να σας μιλήσω για τους Ολύμπους. Γιατί; Ίσως επειδή στα Μεστά, που επίσης επισκεφθήκαμε, αλλά αμέσως μετά τους Ολύμπους, η κοσμοπλημμύρα (μέσα Αυγούστου) ήταν τέτοια, που μας έδιωξε και μας έστρεψε ξανά στο προηγούμενο χωριό. Ήταν πολύ πιο ήσυχα εκεί και θα μπορούσαμε να φάμε χωρίς μεγάλες αναμονές. 

Το χωριό βρίσκεται σε οδική απόσταση 31 χιλιομέτρων από την πόλη της Χίου κι είναι κτισμένο σε ομαλή έκταση, μακριά από την θάλασσα. Τα Μεστά είναι το πλησιέστερο χωριό, στα 3,5 χιλιόμετρα. Στους Ολύμπους διασώζεται, σε κάπως μικρότερο βαθμό από ό,τι στα Μεστά, η μορφή του μεσαιωνικού «χωριού-κάστρου», δηλαδή χωριού περίκλειστου με τείχος που διαμορφώνουν οι εξωτερικοί τοίχοι των περιφερειακών σπιτιών, που ήταν ενωμένοι μεταξύ τους. Ενωμένα στο ύψος του πρώτου ορόφου ήταν (και είναι) και τα σπίτια του χωριού, αφήνοντας στο ισόγειο εσωτερικά δρομάκια που σχηματίζουν στοές. Η αρχιτεκτονική αυτή εξασφάλιζε την άμυνα απέναντι στους πειρατές, που αποβιβάζονταν κατά τον Μεσαίωνα και μέχρι την Τουρκοκρατία στις ακτές της Χίου κι έκαναν επιδρομές στα χωριά για να τα λεηλατήσουν. Την περίοδο της Γενουοκρατίας, το χωριό όπως και τα υπόλοιπα μαστιχοχώρια γνώρισε μεγάλη ευημερία, κι αυτό έκανε το μέρος ελκυστικό στόχο για τους πειρατές. Έτσι, την εποχή εκείνη, το χωριό περιτειχίζονταν από τείχος ύψους 5 μέτρων (7 μέτρα με τις πολεμίστρες) που είχε 4 πύργους. Η είσοδος και η έξοδος γινόταν από μια και μόνο πόρτα, που σώζεται και σήμερα στην θέση Κάτω Πόρτα - μετά το 1821 ανοίχθηκαν κι άλλες δύο πόρτες. Η κεντρική πόρτα έκλεινε την νύχτα, όπως κι όταν γινόταν επιδρομή πειρατών, οπότε οι κάτοικοι έμπαιναν μέσα στο χωριό για να αμυνθούν.

Η εξέλιξη του πληθυσμού του χωριού τις τελευταίες δεκαετίες δείχνει σταθερά μειωτικές τάσεις (από 620 το 1951 έπεσε στους μισούς το 2001). Αφού περάσαμε την κεντρική πύλη και τον αμυντικό πύργο, που διατηρείται μισοερειπωμένος, η βόλτα στα καλντερίμια, περνώντας ανάμεσα σε πέτρινα σπίτια και κάτω από θολωτά πέτρινα τόξα, μας πήγε στον ενοριακό ναό («χωριοεκκλησιά») των Ολύμπων, τον Άη Γιώργη. Στην βόλτα μας, σε κάποιες επιφάνειες σπιτιών, πρωτογνωρίσαμε τις ζωγραφιές του Μπάμπη Κοίλιαρη, που είδαμε στις ζωγραφισμένες πόρτες του Πιτυού. Φτάνοντας στην κεντρική πλατεία του χωριού, αξίζει να επισκεφτεί κανείς την μικρή εκκλησία της Αγίας Παρασκευής με ωραίο ξυλόγλυπτο τέμπλο του 18ου αιώνα. Παραδίπλα της βρίσκεται η εκκλησία του Ταξιάρχη. 

Στο κέντρο της πλατείας δεσπόζει ένα παλιό, μεγάλο διώροφο κτίριο, η «Τράπεζα των Ολύμπων», που χρησίμευε μάλλον σαν διοικητήριο τα μεσαιωνικά χρόνια, αλλά και σαν έσχατο σημείο άμυνας στην περίπτωση που οι εχθροί κατόρθωναν να περάσουν την εξωτερική οχύρωση. Είχε μακρόστενες αίθουσες και τοίχους που διατηρούνται σε καλή κατάσταση. Σήμερα στεγάζει μαγαζιά. Σε ένα από αυτά καθίσαμε να φάμε, από ένα μακρύ κατάλογο ντόπιων εδεσμάτων. Σ’ αυτό θα ξαναπάμε και την επόμενη φορά! Ελπίζουμε μόνο να μη μας «ψυχαγωγήσει» ξανά η «λαική» (θού Κύριε!) «μουσική» που πυροβολούσε τ’ αυτιά μας, επιλογής κάποιων πελατών ενός άλλου μαγαζιού, στην άλλη πλευρά της «Τράπεζας»! Θα μου πεις, «γούστα είναι αυτά»… 

Το βράδυ διαβάζω πως την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς αναβιώνει στην κεντρική πλατεία του χωριού, όπως και σε μερικά ακόμη χωριά, το έθιμο του Αγά, ένα έθιμο που οι ρίζες του βρίσκονται μεταξύ του 1830-1840. Ο Αγάς είναι ένας αυστηρός δικαστής που ορίζεται από τους κατοίκους του χωριού για να «δικάσει» τους παρευρισκομένους, σε μια δίκη που κύριο χαρακτηριστικό της είναι το χιούμορ. Αυτός που θα καταδικαστεί είναι υποχρεωμένος να «εξαγοράσει» την ποινή του. 

Διαβάζω ακόμα πως λίγα χιλιόμετρα έξω από το χωριό βρίσκεται ο όρμος «Φανά», που στην αρχαιότητα χρησιμοποιούνταν από τους ναυτικούς ως ασφαλές αγκυροβόλιο. Η περιοχή έχει ονομαστεί έτσι από τον ναό του Φαναίου Απόλλωνα που βρίσκεται στην περιοχή και που αρχαιολογικά ευρήματά του χρονολογούνται από τον 6ο αιώνα π.Χ. Εννοείται ότι το μυαλό μου πήγε στην Ανάφη, που πήρε το όνομά της από το γεγονός που μυθολογείται, ότι το νησί «φάνηκε» στους ναυτίλους της Αργώς που παράδερνε στο αφρισμένο, σκοτεινό πέλαγος, όταν ο Απόλλωνας το φώτισε για να βρει εκεί το καράβι ασφαλές καταφύγιο!