Ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος;

 

 

 

Χόπα. Ασήμαντη κωμόπολη στο ανατολικό άκρο της ακτογραμμής του Πόντου, λίγα χιλιόμετρα από τα σύνορα Τουρκίας – Γεωργίας και το Μπατούμ. Φτάνουμε βράδυ. Θα διανυκτερεύσουμε εδώ και αύριο αναχωρούμε για τα ορεινά χωριά στις ανατολικές εσχατιές του Πόντου, παράλληλα με τα σύνορα Τουρκίας - Αρμενίας, για το Κάρς και το Ανί, μεσαιωνική αρμένικη οχυρή πόλη, με τελικό προορισμό το Ερζερούμ. Εκεί θα τελειώσει το ταξίδι μας στον Πόντο, που ξεκίνησε από την Αμάσεια, και διέσχισε τον Πόντο με κύριους σταθμούς τη Σαμψούντα, τη Σινώπη, την Κερασούντα, τα Κοτύωρα (Ορντού), την Τραπεζούντα, τη Μονή Σουμελά, τα Σούρμενα και το Ρίζαιο. Πόλεις με πανάρχαια Ελληνική ρίζα αφού τις ίδρυσαν Έλληνες, κέντρα μεγάλου πολιτισμού. Πόντος Ελληνικός από τα χρόνια τα προϊστορικά μέχρι και τον προηγούμενο αιώνα. Μια ακόμα χαμένη Ελληνική πατρίδα...

 

Αργότερα μαθαίνω από το βιβλίο, πολύτιμο οδηγό, που με συντρόφεψε σ’ αυτό το ταξίδι, ότι εδώ, στη Χόπα, έθαψε ο Αιήτης, ο βασιλιάς της Αίας, το γιο του Άψυρτο. Η αδελφή του Άψυρτου, η Μήδεια, και ο Ιάσων, έχοντας αρπάξει το χρυσόμαλλο δέρας, στο φευγιό τους από την Αία για την Ελλάδα, για να καθυστερήσουν τους διώκτες τους, έσπερναν στη θάλασσα – λέει ο μύθος – τα κομμάτια του. Εδώ στη Χόπα υπήρξε πόλη «πολυάριθμος», η Άψυρτος ή και Άψαρος, όπου έδειχναν τον τάφο του Άψυρτου.

 

Μετά το δείπνο αποφασίζουμε μια μικρή παρέα συνταξιδιωτών, που στο μεταξύ είχαμε έρθει πιο κοντά, να πάμε περπατώντας ως το κέντρο της κωμόπολης – δεν ήταν και μακριά, ούτε ένα τέταρτο δρόμος. Φτάνουμε. Τίποτα ενδιαφέρον. Καθίσαμε στην αυλή μιας από εκείνες τις καφετέριες – ταβέρνες που συναντάς στις μικρές πόλεις και παραγγείλαμε κάτι. Και να που στο βάθος του μαγαζιού παίρνει το μάτι μας ένα μοναδικό κάδρο με θέμα κάτι «αρχαιοπρεπές», μια εικόνα που από μακριά μάς φάνηκε πως σαν να έδειχνε αμαζόνες (η περιοχή, άλλωστε, είναι πατρίδα των Αμαζόνων). Ο Κυριάκος, συνταξιδιώτης από την Κύπρο, που δεν σταμάτησε σε όλο το ταξίδι να τραβάει φωτογραφίες, μπαίνει στο μαγαζί και μας φέρνει την είδηση: στο κάδρο απεικονίζονται όχι Αμαζόνες αλλά ο ίδιος ο Μέγας Αλέξανδρος, πάνω σε άρμα, με ηνίοχο θηλυκή, και μάλιστα φτερωτή – τη Νίκη ίσως ή τη Δόξα! Ο Μέγας Αλέξανδρος, ο Ισκεντέρ, όπως τον είπε ο μαγαζάτορας κι όπως τον ξέρει και τον ονομάζει όλη η Ανατολή.

 

 

 

  *****

 

Το δειλινό της προηγούμενης μέρας είχαμε ανηφορίσει το δρόμο, στις όχθες του χείμαρρου Φιρτίνα, στην περιφέρεια του Ρίζαιου, για να φτάσουμε μπροστά σε ένα αλησμόνητο θέαμα: το φρούριο του Ζιλ Καλέ, στα 1.130 μέτρα υψόμετρο. Δίπλα, στα 100 μέτρα βάθος, η κοίτη του χείμαρρου και το αφρισμένο νερό, ολόγυρα δάση πυκνά και ο αρχαίος δρόμος που ένωνε ανατολή με δύση να ελίσσεται ανάμεσά τους, στο βάθος λευκές βουνοκορφές, και το αρχαίο φρούριο πανέμορφο, να στέκει μέσα στην ερημιά, φάντασμα ενός άλλου κόσμου. Προηγουμένως είχαμε ανέβει στα ελληνόφωνα χωριά του ποταμού Όφη όπου ζούσαν και ζουν ακόμα «εξισλαμισμένοι απόγονοι των Ποντίων κρυπτοχριστιανών» (κατά το πρόγραμμα). Όπως λέει η επιγραφή στην είσοδο για το Ζιλ Καλέ, το φρούριο χτίστηκε το 13ο αιώνα από τους Κομνηνούς και χρησιμοποιήθηκε από την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας. Τοποθετημένο πάνω στο δρόμο του μεταξιού, ήταν το ανατολικότερο όριο σε ό,τι είχε απομείνει από τη Βυζαντινή αυτοκρατορία μετά από την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204: την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας. 

 

 

 

 

Ζιλ Καλέ, όνομα τούρκικο. Ποιο να ήταν άραγε το ελληνικό όνομα που θα δόθηκε στο φρούριο όταν χτίστηκε από τους Βυζαντινούς; Δεν έμεινε πουθενά. Εδώ, για όσο ζούσε ακόμα το Βυζάντιο, φύλαγαν τα σύνορα Ακρίτες, έλεγχαν τους διερχόμενους και ειδοποιούσαν έγκαιρα για πιθανούς εισβολείς. Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ήταν η τελευταία που έπεσε, το 1462, από τα τρία ελεύθερα Βυζαντινά κράτη που ιδρύθηκαν μετά από την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους (τα άλλα δυο ήσαν η Αυτοκρατορία της Νίκαιας και το Δεσποτάτο της Ηπείρου). Με την κατάκτηση της περιοχής από τους Οθωμανούς, το κάστρο έπεσε κι αυτό. Η επικράτηση των Οθωμανών σήμανε το τέλος αυτής της περιόδου του Ελληνικού κόσμου, που έμεινε στην ιστορία με το όνομα «Βυζάντιο». Τέσσερις αιώνες αργότερα, με την Εθνεγερσία του 1821, αυτός ο κόσμος ξαναγεννιέται, μέσα σε άλλα σύνορα και με μια άλλη διαδρομή.

 

*****

 

Μέγας Αλέξανδρος, Ζιλ Καλέ. Δυο σύμβολα του Ελληνισμού στα βάθη της Μαύρης Θάλασσας, στα άκρα του Ελληνικού Πόντου, στο βάθος της Ανατολίας. Ο Μέγας Αλέξανδρος, ο Ισκεντέρ (κι όχι ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής ή ο Μωάμεθ ο Πορθητής), στο μοναδικό κάδρο του τούρκικου μαγαζιού. Και το βυζαντινό φρούριο όρθιο, αδιάψευστος προωθημένος μάρτυρας ενός ελληνικού παρελθόντος. Τι να σημαίνουν άραγε αυτά τα σύμβολα; Τι να σημαίνει η συγκίνηση στο ίδωμά τους;

 

Ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος; Τι λες κι εσύ;