Ο κυρ Αλέξανδρος μου βάζει αινίγματα

Το μνημόνευα και το 2012 (http://costaspappis.blogspot.gr/2012/06/blog-post.html):

 

Όπου και να σας βρίσκει το κακό, αδελφοί,
όπου και να θολώνει ο νους σας,
μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμό
και μνημονεύετε Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη.                              

(Οδυσσέα Ελύτη, «Άξιον εστί», Τα Πάθη)

 

Τότε, διάλεξα Διονύσιο Σολωμό. Συγκεκριμένα λίγες λέξεις από τους «Ελεύθερους πολιορκημένους», ενόψει βουλευτικών εκλογών: με λογισμό και μ’ όνειρο (ήταν η σύστασή μου προς τους συνέλληνες). Τώρα ήρθε η σειρά του κυρ Αλέξανδρου.

 

Ύστερα από πολύ καιρό, μέσα στην ευωχία του γύρω ζόφου που εκκοσμικεύεται και κοινωνικοποιείται σε καφετέριες και ταβέρνες παρά θιν’ αλός, όπου οι πτυχιούχοι μας δίνουν ρέστα ασκούμενοι ως (εφ’ όρου ζωής;) γκαρσόνια, οι γονείς καμαρώνουν και καταναλώνουν (με οικονομία, έστω) και η ανεργία επιτέλους πνέει τα λοίσθια (για ένα μήνα ακόμη), ξανάπιασα τον Παπαδιαμάντη και τέρπομαι με το ήθος του, με το χιούμορ του, με το ιδίωμα το γλωσσικό του (που κάποτε με αναποδιάζει). Ήρθε φυσικά αυτή η επιλογή, ύστερα από τα δυο σημειώματά μου που προηγήθηκαν (το «Ελπίδα αίνει» και τη «Λαδανιά ή ένας λόγος για την επανάσταση»). Ήρθε η ώρα (και για τις ανάγκες του νέου μου - ανά χείρας - σημειώματος) να σηκώσω τα μάτια, από τη γη, ψηλά στον έναστρο ουρανό για να ξεθολώσει ο νους μου. Αντιγράφω:

 

«...Άνω τα άστρα του ουρανού έλαμπον εις το ύψος του στερεώματος ή έτρεμον σβήνοντα εδώ κι εκεί, και ο γαλαξίας έλουε με αβρόν αργυρόχρουν φως τα ουράνια δώματα, και έζωνε την μέσην του ουρανού, ως να έστρωνε με ακήρατα άνθη τον δρόμον του απείρου εις τα αόρατα πνεύματα των μακάρων. Και ο τριάστερος Πήχυς ίστατο μυστηριώδης επάνω εις το στερέωμα, ακατανόητον όργανον το οποίον ετέθη εκεί ως διά να εξακολουθεί να μετρεί εσαεί το άπειρον διά του αιωνίου. Και αι Άρκτοι η μία και η άλλη έλαμπον με γλυκύ φως μειδιώσαι εις τα προσφιλή πελάγη, και το άστρον του Βορρά εδείκνυε τον Πόλον εις τους αγαπημένους του θαλασσινούς, οίτινες έχουσιν αυτό μόνην συντροφίαν και μόνον αιθέριον φάρον παρηγορούντα αυτούς εις τον δρόμον των, και αν όλα τα λαμπρά άστρα χαθώσι προς καιρόν εις τους οφθαλμούς των, και αν όλοι οι μυστηριώδεις λύχνοι συγκαλυφθώσιν από τα νέφη. Η Πούλια είχεν υψωθεί τρία κοντάρια υψηλά ανερχόμενη εξ ανατολών προς το μεσουράνημα, χρυσή κλώσσα με τα πουλιά της, καταστερεωθείσα και αθανατισθείσα θεία νεύσει, διά να διδάσκει την οικογενειακήν συνοχήν και αρμονίαν εις τους δειλαίους θνητούς, οίτινες γεννώνται διά να χάσκωσι προς καιρόν αναβλέποντες εκεί επάνω, και διά να συγκαλύπτει χρονίως του θανάτου η νυξ τους οφθαλμούς των εις το υποχθόνιον σκότος...». (Παπαδιαμάντης, Τόμος Τρίτος, Θαλασσινά Ειδύλλια, «Βαρδιάνος στα σπόρκα», σελ. 199, Εκδόσεις Α. Τερζόπουλου).

 

Το άπειρο και το αιώνιο. Και οι δειλοί θνητοί, που γεννιώνται για να χάσκουν για λίγο κοιτώντας εκεί πάνω, προτού καλύψει για πάντα τα μάτια τους η νύχτα του θανάτου, το σκοτάδι κάτω από τη γη!

 

Δέος και μαγεία.

 

Αλλά, καλά «αι Άρκτοι» (Μικρή και Μεγάλη Άρκτος), καλό και το «άστρον του Βορρά» (Πολικός Αστέρας). Καλή και η Πούλια πούχει εφτά παιδιά κατά τον Ελύτη (αν και πολλοί, ενώ πρόκειται για αστερισμό, δηλαδή συστάδα άστρων που εμφανίζεται κοντά στον αστερισμό του Ταύρου, τη μπερδεύουν με τον πλανήτη Αφροδίτη που, όταν εμφανίζεται στην Ανατολή, πριν την αυγή, τη λέμε Αυγερινό, κι όταν εμφανίζεται στη Δύση, όταν αρχίσει να βραδιάζει, τη λέμε Αποσπερίτη).

 

Αλλά ο Πήχυς;

 

Έφαγα τον τόπο να βρω ποιος είναι ο «τριάστερος Πήχυς». Θεωρώ τον εαυτό μου καλό γνώστη του χάρτη του ουρανού, όμως ο κυρ Αλέξανδρος με έβαλε σε περιπέτειες. Δεν έχω συναντήσει τέτοιον αστερισμό. Μια σκέψη με πήγε στον αστερισμό Πυξίς του νοτίου ημισφαιρίου που συμβαίνει να έχει τρία αστέρια στη σειρά ίδιου μεγέθους, που φαίνονται χαμηλά στον ορίζοντα κατά το Γενάρη-Φλεβάρη και που η λατινική γραφή του (Pyxis) φέρνει προς την ελληνική «Πήχυς». Αλλά άλλο Πήχυς και άλλο Πυξίς. Άσε που, στη διήγηση, περιγράφεται η φθινοπωρινή όψη του ουρανού  (καμία σχέση με το καταχείμωνο).

 

Και είπε ο ανόητος εν τη ψυχή αυτού «ωπ, σ’ έπιασα κυρ Αλέξανδρε, σαν να μη μας τα λες καλά».

 

Κι όμως, καλά τα λέει! 

 

Άρχισα να ψάχνω. Στο ίντερνετ, ούτε υποψία αναφοράς. Τελικά, για να μη σας κουράζω, επαληθεύθηκε η υπόθεσή μου ότι το μυστήριο θα μου έλυνε η παλιά σοφία, που θα τη βρει κανείς μόνο στις μεγάλες εγκυκλοπαίδειες, ιδίως τις παλιές. Ιδού λοιπόν η Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (Εκδόσεις Πυρσός) που δίνει δυο ορισμούς για την Πήχη (όχι για τον Πήχυ, όμως, αλλά τελικά πρόκειται για το ίδιο):

 

Πήχη: (δημοτ.) μονάς μήκους, ο εμπορικός πήχυς.
(Λαογρ.) Εν Θήρα, Μιλήτω και αλλαχού καλούνται Πήχη, προφανώς εκ του σχήματος, όπερ δεικνύουν, οι αστέρες οι αποτελούντες τον τελαμώνα του Ωρίωνος.

Ήμουν πια κοντά. Ο Ωρίων είναι γνωστός αστερισμός που καταυγάζει το νυχτερινό ουρανό το φθινόπωρο. Έμενε μόνο η απορία για τον «τελαμώνα». Ο κόσμος γνωρίζει τον Αίαντα τον Τελαμώνιο της Ιλιάδας, αλλά ο τελαμώνας του Ωρίωνα, ο τριάστερος; Μα φυσικά, είπα, θα πρόκειται για την λαμπρή τριάστερη ζώνη που χωρίζει στα δυο τον αστερισμό του Ωρίωνα, του μυθικού κυνηγού που οι θεοί τοποθέτησαν στον ουρανό. Δεν έπεσα έξω. Βέβαια, εγώ ξέρω το τριάστερο σύμπλεγμα ως «τρεις μάγους». Όμως το Λεξικό Μπαμπινιώτη ορίζει τον τελαμώνα ως : 1 φυσιγγιοθήκη 2 δερμάτινο ή υφασμάτινο λουρί από το οποίο κρεμούσαν στον ώμο όπλο, σπαθί ή τύμπανα.

Και η χαριστική βολή από την Εγκυκλοπαίδεια Δομή: «Ο Ωρίων ... διακρίνεται από τη λοξά ευθύγραμμη θέση τριών αστέρων του, που ονομάζονται Τρεις Μάγοι ή Τελαμών του Ωρίωνα...».

Κι έτσι το αίνιγμα λύθηκε! Πήχη ή τρεις μάγοι: η τριάστερη ζώνη του Ωρίωνα!

Ευχαριστώ, κυρ Αλέξανδρε, για το νυχτερινό ταξίδι στον ουρανό που μου χάρισες.