Γενοκτονία ή εθνοκάθαρση: ορυμαγδός για ποιο λόγο;

 

 

Όταν θα διαβάζονται αυτές οι γραμμές ελπίζω να έχει κοπάσει ο ορυμαγδός που ξεσήκωσε  η απάντηση του Υπουργού Παιδείας σε μια ερώτηση που του τέθηκε σε κάποια μεταμεσονύχτια εκπομπή κάποιου καναλιού. Η ερώτηση αφορούσε την άποψη που είχε εκφράσει προ ετών ο υπουργός, όταν δεν ήταν υπουργός, δεν ήταν καν βουλευτής, για την τραγωδία του Ελληνισμού του Πόντου, για το αν επρόκειτο για γενοκτονία ή για εθνοκάθαρση.  Ο Υπουργός επανέλαβε την επιστημονική άποψη που είχε εκφράσει τότε. Ότι γι’ αυτόν επρόκειτο μια αιματηρή, βίαιη εθνοκάθαρση.

Η συνέχεια ήταν ότι από αντιπολιτευόμενα κόμματα και ΜΜΕ ζητήθηκε η κεφαλή του Υπουργού επί πίνακι αφού το πολιτικώς ορθό ήταν ότι επρόκειτο για γενοκτονία. Πώς αλλιώς; Δεν είναι μόνο που η έκφραση διαφορετικής άποψης στην Ελλάδα απαγορεύεται δια ροπάλου από τους επαϊοντες, αυτούς που κατέχουν τη μόνη αλήθεια, όπως είναι, ως γνωστόν, όλοι οι Έλληνες. Είναι κυρίως που η άλλη άποψη και η αλήθεια της δεν ενδιαφέρει παρά μόνο όταν δίνει λαβή για κομματική εκμετάλλευση, ακόμα και στα όρια της πατριδοκαπηλείας, από τα κόμματα και τα φερέφωνά τους στα ΜΜΕ. Βέβαια, είναι γνωστό ότι τα όρια μεταξύ γενοκτονίας και εθνοκάθαρσης συγχέονται και οι δυο έννοιες στην ουσία τους εν πολλοίς ταυτίζονται. Για παράδειγμα, στο Λεξικό Μπαμπινιώτη η εθνοκάθαρση ορίζεται ως «η βίαιη μετακίνηση των μελών μιας εθνότητας από μια περιοχή ή/και ο αφανισμός τους, η μαζική τους εξόντωση», ενώ η γενοκτονία ορίζεται ως «η συστηματική και ολοκληρωτική εξόντωση φυλής ή έθνους». Και ως παραδείγματα γενοκτονίας αναφέρονται εκείνα των Αρμενίων, των Κούρδων και των Εβραίων, όχι όμως των Ποντίων. Η βιβλιογραφία είναι γεμάτη από αναφορές όπου οι όροι εθνοκάθαρση και γενοκτονία χρησιμοποιούνται αδιακρίτως και εναλλάξ. Σύμφωνα, άλλωστε, με την Encyclopaedia Britannica, «η εθνοκάθαρση  ως έννοια έχει δημιουργήσει αρκετές αντιπαραθέσεις. Μερικοί κριτικοί βλέπουν ελάχιστη διαφορά ανάμεσα σε αυτήν και στη γενοκτονία» (https://www.britannica.com/topic/ethnic-cleansing). Άρα;

Ας ευχηθούμε, λοιπόν, να έχει κοπάσει ο συγκεκριμένος ορυμαγδός. Στο μεταξύ, βέβαια, κάποιος καινούργιος ορυμαγδός θα έχει ξεσπάσει, κάποιο άλλο στέλεχος της κυβέρνησης θα έχει στοχοποιηθεί, κάποιο νέο «σκάνδαλο» θα έχει αποκαλυφθεί (βλέπε, για παράδειγμα, τις «αποκαλύψεις» περί απειλών φυσικής και πολιτικής εξόντωσης του πρώην υπουργού Πανούση). Έτσι δυστυχώς ασκείται η πολιτική και ο δημόσιος διάλογος στην Ελλάδα. Εμείς ωστόσο, φίλε αναγνώστη, καλά θα κάνουμε να σκύψουμε λίγο σε κανένα βιβλίο ιστορίας, σε καμιά γεωγραφία, σε κανένα κείμενο της ελληνικής και της διεθνούς γραμματείας, για να δούμε κατά πού πέφτουν η Σινώπη, η Τραπεζούντα, η Κερασούντα, η Φάσις, τα Κοτύωρα και οι άλλες ένδοξες πόλεις του Πόντου, από πού κρατούσε η σκούφια των κατοίκων τους, τι σχέση είχαν με την Ελλάδα, ποια υπήρξε η αρχαία και η σύγχρονη ιστορία τους, και σε ποια τραγωδία κατέληξε ο Ποντιακός Ελληνισμός.

*****

Πόντος. Το ανατολικό τμήμα της βόρειας ακτής της σημερινής Τουρκίας, στη Μαύρη Θάλασσα (τον Άξενο Πόντο, τον άγριο και αφιλόξενο, που οι αρχαίοι Έλληνες ονόμασαν Εύξεινο Πόντο για τον εξευμενίσουν). Μια χώρα κατοικημένη από Έλληνες από τα πανάρχαια χρόνια, από τον 8ο αιώνα π.Χ. και πιο παλιά, με πόλεις ιδρυμένες από Έλληνες αποίκους, που ήρθαν από τη Μίλητο και από άλλες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας: πρώτα η Σινώπη και μετά Αμισός, Αμάσεια, Οινόη, Κερασούντα, Κοτύωρα, Ριζούς, Τραπεζούντα, Αργυρούπολις κλπ. Πόλεις όπου μιλούσαν Ελληνικά, κυρίως την Ιωνική διάλεκτο. Ένας τόπος που συνδέθηκε με πανάρχαιους Ελληνικούς μύθους (Φρίξος και Έλλη, Αργοναυτική εκστρατεία). Που κατοικήθηκε συνεχώς από τους  Έλληνες, ως τα Ελληνιστικά χρόνια, τα χρόνια μετά το Μέγα Αλέξανδρο (Βασίλειο του Μιθριδάτη), αλλά και μετά, όταν ήρθαν οι Ρωμαίοι (63 π.Χ.) και κατέλυσαν το Βασίλειο, και μετά, στα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας, ως το 1461 μ.Χ. που ο τόπος έπεσε στα χέρια των Οθωμανών, και μετά, ως τα δίσεκτα χρόνια που κυριάρχησαν οι Νεότουρκοι, λίγο πριν, λίγο μετά το 1920, οπότε ο Ελληνισμός του Πόντου ξεριζώθηκε με τη βία και με πρωτοφανή αγριότητα από τα πάτρια εδάφη. Τελικά, μια ακόμα χαμένη Ελληνική πατρίδα.

*****

«Ως στέκομαι εδώ εμπρός σ’ αυτό το ποτάμι, ο ήλιος όλο και γέρνει κι όλο και μεγαλώνει η σκιά του έφιππου Ατατούρκ πάνω στο βάθρο του… Το 1921, μήνα Ιανουάριο, συνέλαβαν από τη Μπάφρα μέχρι την Αμισό [σ.σ. Σαμσούντα], κάτω στην παραλία, ογδόντα ένα Έλληνες επιφανείς, τους φυλάκισαν εδώ, τους δίκασαν σε παρωδία δίκης και τους κρέμασαν εδώ, στην κεντρική πλατεία» (Άρτεμις Μερτάνη-Λίζα, «Οδός Έλληνος Πόντου», Εταιρεία Φιλοσοφικών Μελετών «ΚΛΕΙΩ», 2011, Πάτρα).

Εκείνη τη νύχτα του περασμένου Ιουνίου, στην Αμάσεια, πρώτο μου σταθμό στο ταξίδι μου στον Πόντο, έκανα άσχημο ύπνο. Με είχε στοιχειώσει η εικόνα των κρεμασμένων, το άδικα χυμένο αίμα, η θηριωδία των Νεότουρκων, τα μαρτύρια ενός ολόκληρου λαού σε ένα τόπο όπου συμβίωναν ειρηνικά για αιώνες άνθρωποι με διαφορετική φυλετική καταγωγή και θρησκεία και από όπου έπρεπε να ξεριζωθούν με κάθε τρόπο, προπάντων με τον τρόμο, το φόνο και τη βία. Η βάρβαρη επίθεση κατά του πληθυσμού του Πόντου περιέλαβε τα διαβόητα τάγματα εργασίας, το βίαιο εξισλαμισμό, την εξορία των κατοίκων και κάθε είδους φρικαλεότητες. Γύρω στις 350.000 Πόντιοι χάθηκαν, πολλοί από αυτούς κατά τη διάρκεια καταναγκαστικών πορειών στις άνυδρες εκτάσεις της Ανατολίας και της Συρίας.
 

Αμάσεια. Στην αριστερή όχθη του Ποταμού Ίρι φαίνονται ακόμα και σήμερα τα τείχη της αρχαίας πόλης. Στην πλαγιά οι τάφοι των Μιθριδατών σκαλισμένοι στο βράχο. Δεξιά η νέα πόλη. 

Αμάσεια, πόλη - κόσμημα της Ανατολίας, τόπος όπου γεννήθηκε ο Έλληνας γεωγράφος Στράβων το 64 π.Χ. Πόλη-φρούριο χτισμένη στο φαράγγι ανάμεσα σε δυο ορεινούς όγκους που διαρρέεται από τον ποταμό Ίρι, όπου βρίσκονται οι τάφοι των Μιθριδατών βασιλέων, και που η ομορφιά της σαγηνεύει. Εδώ κρέμασαν τους Έλληνες οι Νεότουρκοι του Ατατούρκ. Η εθνοκάθαρση ή η γενοκτονία, αν προτιμάτε, αφού, επαναλαμβάνω, τα όρια ανάμεσα στους δυο όρους είναι δυσδιάκριτα, είχε ήδη αρχίσει. Δεν έπρεπε να μείνει κανείς αλλόθρησκος κι αλλοεθνής (και κυρίως Έλληνας ή Αρμένιος) στην περιοχή αυτή, στο νέο κράτος των Νεότουρκων που διαδέχθηκε την ηττημένη και διαλυμένη Οθωμανική Αυτοκρατορία μετά τον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Τα χρόνια εκείνα των μεγάλων ιστορικών ανακατατάξεων και αναδιατάξεων των εθνικών συνόρων, πολλοί λαοί διεκδίκησαν τα δίκαιά τους, αγωνίστηκαν για την ελευθερία τους και την εθνική τους ολοκλήρωση. Ανάμεσα σε αυτούς και ο λαός του Πόντου, βίαια κατακτημένου από τους Οθωμανούς. Έτσι, κατά την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα, αναπτύχθηκαν από τις ποντιακές ελίτ αυτονομιστικές τάσεις και μπήκαν σε εφαρμογή τα σχέδια για τη δημιουργία μιας ανεξάρτητης Ποντιακής Δημοκρατίας, που όμως δεν ευδοκίμησαν – δεν στάθηκε αρωγός ούτε το διεθνές ιστορικό περιβάλλον ούτε η εσωτερική κατάσταση στην τότε Ελλάδα. Το τέλος του Ελληνισμού του Πόντου ήταν τραγικό. Η εθνοκάθαρση ολοκληρώθηκε με την αναγκαστική ανταλλαγή πληθυσμών και το ξερίζωμα των Ελλήνων από τον Πόντο. Έμειναν για τους επιγενόμενους διάσπαρτα τα ίχνη ενός σπουδαίου πολιτισμού, Ελληνικού, και της ιστορίας των Ελλήνων στον τόπο αυτό από τα αρχαία χρόνια μέχρι τα πιο πρόσφατα, που τα συναντάει κανείς ακόμα, όσα και όπου απόμειναν, στις σύγχρονες πόλεις και στα χωριά του Πόντου.