Ζιλκαλέ

Με χαρά πληροφορηθήκαμε πρόσφατα πως ο συμπατριώτης μας Νίκος Αντωνόπουλος κέρδισε το τρίτο βραβείο του Wiki Loves Earth, του μεγαλύτερου διεθνή διαγωνισμού φωτογραφίας που είναι αφιερωμένος στην φυσική κληρονομιά. Ο Νίκος είναι σε όλους μας γνωστός για το ταλέντο και το μεράκι του για την φωτογραφία μέσω των εξαιρετικών φωτογραφιών του από την περιοχή της Κορινθίας που αναρτά συχνά στο Facebook. Η βραβευμένη φωτογραφία του αναδεικνύει μια συναρπαστική θέα στην λίμνη Στυμφαλία.

Πληροφορήθηκα την βράβευσή του από την δική του σχετική ανάρτηση κι έσπευσα να τον συγχαρώ. Με την ευκαιρία σκέφθηκα να δω τις άλλες βραβευμένες φωτογραφίες. Και ιδού! Στην θέση 4 βλέπω ένα γνώριμο τοπίο που με πηγαίνει λίγα χρόνια πίσω, σ’ ένα ταξίδι που είχα κάνει στα μέρη του Πόντου, και που σχετίζεται με τους καιρούς τους βυζαντινούς και την ιστορία των Ελλήνων!

Είναι η φωτογραφία ενός μεσαιωνικού φρούριου, του Zilkale. Η βραβευμένη φωτογραφία το δείχνει ζωσμένο από την καταχνιά, τριγυρισμένο από ψηλά δασωμένα βουνά, χαμένο σ’ ένα φαράγγι. Διαβάζω την περιγραφή που δίνεται για το μνημείο: «Ο φωτογράφος έπιασε μια μυστηριώδη θέα στο Zilkale, ένα μεσαιωνικό κάστρο που βρίσκεται στην κοιλάδα Firtina ("Storm Valley") στα Ποντιακά Όρη, και είναι ένα από τα πιο σημαντικά ιστορικά κτίσματα στην περιοχή Çamlihemşin της επαρχίας Rize της Τουρκίας. Βρίσκεται επίσης στην προστατευόμενη περιοχή Kaçkar Dağlari Millî Parki». 

Το φρούριο είναι χτισμένο σε υψόμετρο 1.130 μέτρα και βρίσκεται στην άκρη ενός γκρεμού. Αποτελείται από εξωτερικά και μεσαία τείχη και εσωτερικό φρούριο. Υπάρχουν ενδιαιτήματα για την φρουρά και πιθανό παρεκκλήσι, καθώς και ψηλός πύργος. Όσον αφορά την ετοιμολογία της ονομασίας του φρουρίου Zilkale, zil σημαίνει «καμπάνα» και kale σημαίνει «φρούριο» στα τούρκικα. Άρα Zilkale = «Κάστρο της καμπάνας»). Εναλλακτικά: zir σημαίνει «κάτω» στα περσικά και kale σημαίνει «κάστρο» στα τούρκικα. Άρα Zirkale = «Κάτω Κάστρο».

Αναζητώ πληροφορίες για το φρούριο. Φαίνεται πως το Zilkale χτίστηκε σε στρατηγική θέση από αυτοκράτορες της δυναστείας των Κομνηνών που έζησαν και βασίλεψαν στην περιοχή στα μεσαιωνικά χρόνια, για την άσκηση ελέγχου πάνω στον δρόμο του μεταξιού. Στην ιστορική διαδρομή του, Γενουάτες, Έλληνες και Οθωμανοί χρησιμοποίησαν το κάστρο μέχρι τα τέλη του 1800.  

Ειδικότερα η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας άκμασε κατά τον 13ο έως τον 15ο αιώνα. Εκτεινόταν στην νοτιοανατολική πλευρά του Εύξεινου Πόντου και περιλάμβανε την  βορειοανατολική γωνία της Ανατολίας και την νότια Κριμαία. Αποτελούνταν από την στενή λωρίδα κατά μήκος της νότιας ακτής της Μαύρης Θάλασσας και του δυτικού μισού των Ποντιακών Άλπεων, μαζί με την Περάτεια ή νότια Κριμαία (Πριγκιπάτο του Θεοδώρου). Η δημογραφική της κληρονομιά άντεξε για αρκετούς αιώνες μετά την οθωμανική κατάκτηση το 1461 και η περιοχή διατήρησε έναν σημαντικό αριθμό Ελλήνων Ορθοδόξων κατοίκων μέχρι το 1923 (Έλληνες του Πόντου).

Η Αυτοκρατορία ιδρύθηκε κατά την διάρκεια μιας εξέγερσης από τους εγγονούς του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Α' Κομνηνού, οπότε η Τραπεζούντα έγινε Βυζαντινό ελληνικό διάδοχο κράτος που ιδρύθηκε μετά την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας στην Τέταρτη Σταυροφορία, το 1204. Μαζί με την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ιδρύθηκαν η Αυτοκρατορία της Νίκαιας και το Δεσποτάτο της Ηπείρου, ενώ μετά την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης από την Νίκαια το 1261, οι Αυτοκράτορες της Τραπεζούντας έγειραν αξιώσεις στον Αυτοκρατορικό θρόνο για δεκαετίες.

Για τους επόμενους δύο αιώνες η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας επωφελήθηκε από το εμπόριο από την Περσία και την Ανατολή που περνούσε από την πρωτεύουσά της στον δρόμο του μεταξιού, και από τα ορυχεία αργύρου στους λόφους πίσω απ’ αυτήν, κι απέκτησε στην Δύση μεγάλη φήμη για τον πλούτο της και την εξωτική ομορφιά της. Επέζησε των άλλων δυο βυζαντινών διάδοχων πολιτειών: του Δεσποτάτου της Ηπείρου, που διαλύθηκε σιγά-σιγά κατά τον 13ο και 14ο αιώνα και τέθηκε υπό τον έλεγχο της αναστηλωμένης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας γύρω στο 1340, και της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας, που είχε γίνει η αναστημένη Βυζαντινή Αυτοκρατορία κι έληξε το 1453, με την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς. Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας συνεχίστηκε για λίγα χρόνια μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης, μέχρι το 1461, όταν ο Οθωμανός Σουλτάνος Μωάμεθ Β' την κατέκτησε μετά από ένα μήνα πολιορκία και αιχμαλώτισε τον ηγεμόνα της και την οικογένειά του.

Οι Έλληνες του Πόντου, μαζί κι οι Τραπεζούντιοι, παρέμειναν κατά μήκος της ανατολικής ακτής της Μαύρης Θάλασσας και της ενδοχώρας της στις Ποντιακές Άλπεις, καθώς και στην βορειοανατολική Ανατολία, μέχρι τα χρόνια αμέσως μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν εκείνοι που είχαν διατηρήσει την χριστιανική ορθόδοξη πίστη και την ελληνική τους ταυτότητα τράπηκαν σε φυγή ή σκοτώθηκαν κατά την γενοκτονία των Ποντίων (1917-1921). Οι λίγοι που είχαν απομείνει έπρεπε να φύγουν το 1923 με την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Πολλοί εγκαταστάθηκαν στην Μακεδονία, ενώ όσοι ζούσαν στην Κριμαία και στην ρωσική επαρχία του Καρς, μεγάλο μέρος της οποίας βρίσκεται στην σύγχρονη Γεωργία, έμειναν περισσότερο, με ορισμένα ελληνόφωνα χωριά να συναντιώνται και στις δύο περιοχές μέχρι και σήμερα.