ΑΗ ΣΤΡΑΤΗΣ VI Για το νησί, τον οικισμό και την ιστορία του

Έγραφα στην προηγούμενη ανάρτηση σχετικά με το φοβερό σεισμό του 1968 στον Άη Στράτη, ότι ο σεισμός διέλυσε γειτονιές, δεσμούς, ένα τρόπο οργάνωσης της κοινωνικής ζωής. Οι σύγχρονοι κάτοικοι του οικισμού έβαλαν όλη τη νοικοκυροσύνη τους και τον ομόρφηναν, έδωσαν χρώμα στα μίζερα σπίτια που τους δόθηκαν, ενώ οργάνωσαν τη μικρή τους κοινωνία σε νέες βάσεις. Και μπορεί να πει κανείς πως επιτέλους τα παλιά τραύματα επουλώθηκαν. Γιατί η ζωή δεν σταματάει...

Τριγυρνάω στο σύγχρονο οικισμό. Στέκομαι εδώ κι εκεί κι απολαμβάνω χρώματα κι αρώματα. Με αυτά φρόντισαν οι κάτοικοι να καλλωπίσουν τα σπίτια τους και τη ζωή τους. Με αυτά θα διακοσμήσω κι εγώ τη σημερινή μικρή ιστορική και γεωγραφική περιήγηση στο νησί.

Ο Άγιος Ευστράτιος, ο Άη Στράτης, η αρχαία Αλόννησος (από τις λέξεις ἅλς και νήσος = θάλασσα και νήσος) ή όπως αλλιώς ονομάστηκε στη διαδρομή των αιώνων, δεν είναι, βέβαια, το πιο όμορφο νησί του Αιγαίου. Δεν κατέχτησε ποτέ κάποια σπουδαία θέση στην ιστορία, αρχαία ή νεότερη. Ούτε έχει τίποτα εξαιρετικό να επιδείξει, τίποτα μνημεία εντυπωσιακά. Ίσως δεν έχει καν μνημεία, με εξαίρεση κάποια που αναφέρονται στη νεότερη θλιβερή ιστορία του ως τόπου εξορίας. Αλλά και ως τόπος εξορίας δεν ήταν μοναδικός. Υπήρξαν κι άλλα νησιά που αναγκάστηκαν να υπηρετήσουν τον ίδιο θλιβερό σκοπό: Λήμνος, Ικαρία, Σαμοθράκη, Γαύδος, Ανάφη, Τρίκερι, Γυάρος και, βέβαια, Μακρόνησος.

Υποστηρίζεται ότι κάποιο ρόλο παίζει το νησί σ’ ένα επεισόδιο της Ελληνικής μυθολογίας, που αναφέρεται στον τραγικό ήρωα Φιλοκτήτη, αλλά κι αυτό αμφισβητείται. Κι όπως είναι ένα βοτσαλάκι ριγμένο στα κύματα του Αιγαίου, αφού έχει έκταση μόλις 44 τετραγωνικά χιλιόμετρα, αν έλειπε από το χάρτη, σιγά που θα έσταζε η ουρά του γαϊδάρου.

Κι όμως ο Άη Στράτης είναι ένα νησί μοναδικό σε όλο το νησιωτικό σύστημα του Αρχιπελάγους.

Βρίσκεται στην καρδιά του Αιγαίου και είναι το πιο απομακρυσμένο από άλλες ακτές, νησιωτικές ή χερσαίες, σε σχέση με όλα τα άλλα νησιά. Σημαδεύτηκε από γεγονότα δραματικά: το φοβερό σεισμό του 1968 που κατέστρεψε σχεδόν ολοκληρωτικά τον μοναδικό οικισμό του νησιού, που ανασχεδιάστηκε ριζικά. Κι ακόμα, ενώ δεν έβγαλε καμιά εξέχουσα μορφή στις τέχνες και στα γράμματα, είναι ο τόπος που λάμπρυναν με το πέρασμα και τη διαμονή τους εκεί κορυφαίοι δημιουργοί.Τους έχουμε ήδη αναφέρει: Βάρναλης, Ρίτσος, Λουντέμης, Κορνάρος, Λειβαδίτης, Κατράκης, Πατρίκιος, Καρούζος και άλλοι. Όλοι εξόριστοι.

Μερικά γεωγραφικά στοιχεία: Το έδαφος του νησιού είναι ηφαιστειογενές με κατά τόπους δάση από βελανιδιές. Κορυφαίο το μεγάλο δάσος βελανιδιάς στην περιοχή Αυλάκι. Ψηλότερη κορυφή το Σημάδι (298 μέτρα). Για το υψηλό επίπεδο διατήρησης των οικοσυστημάτων του, ολόκληρο το νησί περιλαμβάνεται στον κατάλογο του Natura 2000. Ο μοναδικός οικισμός και το λιμάνι του νησιού βρίσκεται στη βορειοδυτική ακτή του. Εκεί ζουν οι περίπου 270 μόνιμοι κάτοικοι σύμφωνα με την απογραφή του 2011 (σήμερα μπορεί και λιγότεροι), που ασχολούνται με την αλιεία, την κτηνοτροφία, τη γεωργία και τον τουρισμό.

Τέλος, δυο λόγια για την ιστορία του νησιού. Είναι γνωστό ότι κατοικήθηκε από τις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ., απ' όταν δηλαδή καταλήφθηκαν από τους Αθηναίους τα νησιά Λήμνος, Ίμβρος και, μετέπειτα, Σκύρος. Πιθανολογείται όμως πως κατοικήθηκε από την εποχή της πρώιμης χαλκοκρατίας παραίτηση (2.800 - 1900 π.Χ.). Εικάζεται ότι εκείνη την εποχή ο οικισμός του νησιού πρέπει να βρισκόταν στη ΒΑ πλευρά, εγγύτερα στην Πολιόχνη και την Τροία, και συγκεκριμένα στην πεδινή τοποθεσία Αλονίτσι, οπότε  η ακρόπολη του οικισμού θα βρισκόταν στην κοντινή κορυφή του Αγίου Αλεξίου, όπου διακρίνονται ίχνη μεγαλιθικών τειχών. 

Κατά την περίοδο των μυκηναϊκών χρόνων, αν το νησί ήταν κατοικημένο, ο οικισμός εικάζεται ότι θα βρισκόταν στο λόφο του Αγίου Μηνά. Περπατώντας εκεί βλέπει κανείς  όστρακα εδώ κι εκεί. Αργότερα ήρθαν οι Αθηναίοι, κι από την περίοδο αυτή και μετά το νησί φαίνεται ότι συμμερίζεται την ιστορική τύχη της Λήμνου. Ακολούθησαν οι Ρωμαϊκοί χρόνοι, και μετά οι Βυζαντινοί. Το νησί πρέπει να ήταν κατοικημένο κατά τους πρώτους αιώνες, ενώ κατά τη διάρκεια της μεσοβυζαντινής περιόδου λόγω των αραβικών πειρατικών επιδρομών μάλλον ερημώθηκε. 

Στα χρόνια της εικονομαχίας, τον 9ο αιώνα μ.Χ., ένας μοναχός με τ' όνομα Ευστράτιος (ο μετέπειτα όσιος Ευστράτιος ο θαυματουργός), διωκόμενος αποβιβάστηκε στο νησί, διακόπτοντας το ταξίδι προς τον τόπο της εξορίας του. Εδώ μόνασε,  βρίσκοντας καταφύγιο σε μία σπηλιά.  Από αυτόν πήρε το όνομά του το νησί. Το 1.021 μ.Χ. ο Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος παραχώρησε το νησί στη Μονή της Μεγίστης Λαύρας και χρησιμοποιήθηκε ως «φροντιστήριον αγένιων μοναχών».

Για τα νεότερα χρόνια, και συγκεκριμένα για τα δυο μεγάλα γεγονότα που σημάδεψαν τον Άη Στράτη, την χρήση του ως τόπου εξορίας και το μεγάλο σεισμό του 1968, ήδη μιλήσαμε. Άλλα στοιχεία για την ιστορία του νησιού για όλα αυτά τα χρόνια, αλλά και για τα χρόνια που ακολούθησαν έως τις μέρες μας, μπορεί να βρει κανείς στην εξαιρετική εργασία "Άγιος Ευστράτιος - το νησί μας" που μπορεί να τη βρει κανείς δημοσιευμένη στο διαδίκτυο (gym-ag-efstr.les.sch.gr›AgiosEfstratios-ToNisiMas.htm). Οι πληροφορίες που περιέχονται είναι το προϊόν της εργασίας δέκα μαθητών του Γυμνασίου του Άη Στράτη στα πλαίσια του προγράμματος της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης κατά το σχολικό έτος 2004-2005. Τα ιστορικά στοιχεία της εργασίας βασίζονται σχεδόν εξ ολοκλήρου στο βιβλίο του Iωάννη Αργ. Γιάννου "Ιστορία της νήσου Αγίου Ευστρατίου (Αη-Στράτη). Από τα αρχαιότατα χρόνια μέχρι σήμερα. Χρυσή, Αλόννησος, Νέαι, Ιερά", Αθήνα 1983.

Ένας σοβαρός λόγος που παραπέμπω σ' αυτήν την εργασία, πέρα από το πολύτιμο περιεχόμενό της, είναι το ότι έχει ανεβαστεί στο ίντερνετ, άρα είναι εύκολα προσβάσιμη, σε αντίθεση με το βιβλίο του Ι.Α.Γιάννου, που εγώ το προμηθεύτηκα τοπικά, από ένα μικρό μαγαζί στον οικισμό του Άη Στράτη, κοντά στο λιμάνι. Πάντως, η εργασία των παιδιών καλύπτει σχεδόν τα πάντα που αφορούν το νησί: περιηγήσεις, παραλίες, χλωρίδα, πανίδα, ήθη και έθιμα, τα πάντα! 

Η εργασία έγινε με την επίβλεψη των καθηγητών τους, που αξίζει να τους μνημονεύσουμε εδώ: ήσαν οι κύριοι Κοσμάς Παναγιωτίδης  και Μιχάλης Ψαρόπουλος. Τέτοιοι δάσκαλοι τιμούν με το παραπάνω το λειτούργημά τους! Αξίζει ακόμα να μνημονεύσουμε τον κύριο Σπύρο Χαρισιάδη που είχε το συντονισμό της ομάδας και την τεχνική επιμέλεια. Άξιοι όλοι, κι αυτοί και τα παιδιά!