«ΣΤΡΑΤΟΛΑΤΕΣ» (Κώστας Παππής, Εκδόσεις Βασδέκη): Δυο κριτικές τοποθετήσεις

 

Για τους «ΣΤΡΑΤΟΛΑΤΕΣ» μιλούν πιο κάτω δυο εκλεκτοί ομότεχνοί μου. Προηγουμένως θυμίζω την πορεία του βιβλίου, με δυο λόγια:

Οι «ΣΤΡΑΤΟΛΑΤΕΣ» εμφανίστηκαν το Δεκέμβρη του 2022 σε Εκδόσεις Βασδέκη. Ακολούθησαν διάφορες παρουσιάσεις του βιβλίου:

·        Στη Στέγη της Εταιρείας Κορινθίων Συγγραφέων όπου μαζί προβλήθηκαν για πρώτη φορά από τον κ.Γιάννη Μπάρτζη, πρόεδρο της Εταιρείας Κορινθίων Συγγραφέων, ένα μοναδικό σύνολο φωτογραφιών σχετικά με τον ποιμενικό βίο στην Κορινθία στις δεκαετίες 1950-1960. 24 Μαΐου 2023.

·        Η ίδια εκδήλωση στην αίθουσα παρουσιάσεων της Βιβλιοθήκης του Κιάτου. 7 Ιουνίου 2023.

·        Στην αυλή του Αρχαιολογικού Μουσείου Σικυώνας εκδήλωση με σημείο αναφοράς  τους ΣΤΡΑΤΟΛΑΤΕΣ, με ανάγνωση αποσπασμάτων, τραγούδι ποιμενικό από τους Παναγιώτη Λάλεζα και Γιώργο Ζηρογιάννη και χορό από τον Όμιλο ΕΥΧΑΡΙΣ, «σε τόνους χαμηλούς, "σιγανά και ταπεινά", μυσταγωγία και μνήμης προσκύνημα στο φως της πανσελήνου». 3 Ιουλίου 2023.

·        Στη Βιβλιοθήκη του Κιάτου, εκδήλωση με τίτλο «Συναντώντας την Ελληνική μυθολογία και ιστορία στα μονοπάτια των κοπαδιών». Συναντώντας θεούς, ήρωες κι ανθρώπους στη Ζήρια και στ’ άλλα λημέρια των κοπαδιών. Με αποσπάσματα από τους «Στρατολάτες» και προβολή φωτογραφιών και πινάκων ζωγραφικής με σχετικά θέματα. 24 Ιουλίου 2023.

 

*****

Κώστας Παππής, Στρατολάτες, εκδ. Βασδέκης, Αθήνα, 2023

Γράφει ο Γιάννης Δ. Μπάρτζης, δρ.φ.

Πρόεδρος του ΔΣ της Εταιρείας Κορινθίων Συγγραφέων

         Ένα διπλής ανάγνωσης βιβλίο μάς προσφέρει ο ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πειραιά κ. Κώστας Παππής. Το χαρακτηρίζω “διπλής ανάγνωσης”, διότι αρχικά διαβάζεται ως άτυπο ημερολόγιο μιας μονοήμερης εκδρομής, συνδυασμένης με πολυήμερες εκτενείς συζητήσεις-αναπολήσεις δύο ανδρών, που κάποτε -πολύ παλιά- υπήρξαν συμμαθητές στο Γυμνάσιο του Κιάτου.

        Ο ένας, ο αφηγητής που απευθύνεται στους αναγνώστες σε πρώτο πρόσωπο, είναι ομογενής από την Αυστραλία με καταγωγή κάποιο μικρό χωριό της ορεινής Κορινθίας, πάνω από τη Στυμφαλία, στις κορφές της Ζήρειας. Ήρθε με τους δικούς του για ολιγοήμερη επίσκεψη-επιστροφή στην Ελλάδα. Για όσον καιρό βρίσκεται στην πατρίδα, συναντά τον συμμαθητή του  Δημάρετο, και σε κλίμα συγκίνησης και νοσταλγίας αναπολούν μαζί τα παιδικά τους χρόνια. Ιδιαίτερα αναπλάθουν τις εμπειρίες που βίωνε ο “ορεινός” φίλος σκληρά δοκιμαζόμενος, ανήκοντας σε οικογένεια μετακινούμενων βοσκών.

        Ο έτερος της συντροφιάς, με το αρχαίο όνομα και τα ανάλογα αρχαιοκεντρικά ενδιαφέροντα, που μάλλον είναι το προσωπείο του ίδιου του συγγραφέα, ήταν επίσης κάποτε φτωχόπαιδο, κάτοικος του Κιάτου, με τις όποιες δυσκολίες μα και τις ευκολίες, αλλά και με τη θάλασσα στα πόδια του. Ευτύχησε να γίνει επιστήμονας με διεθνείς σπουδές “Παρηγορία” του μετά την αφυπηρέτησή του απ’ το Πανεπιστήμιο -που έως πριν λίγο δίδασκε- έβρισκε τώρα στην ενασχόληση με την περιηγητική λογοτεχνία και στην με πάθος αναζήτηση κατερειπωμένων φρυκτωριών της αρχαιότητας.

    Αυτές οι φρυκτωρίες τους έφεραν ξανά κοντά, οι φρυκτωρίες επέβαλαν και στους δύο τη συνάντησή τους. Και ιδιαίτερα η έκπληξή τους, με μια διαπίστωση που είχε αποσταλεί με γράμμα από την Αυστραλία πολύν καιρό νωρίτερα. Ο “Αυστραλός” μέτοικος αποκάλυπτε στον πανεπιστημιακό φίλο του ότι οι παλαιοί μετακινούμενοι βοσκοί, οι “στρατολάτες” όπως τους ονοματίζει ο συγγραφέας και η τοπική μας γλωσσική παράδοση, επικοινωνούσαν και αυτοί με τον ίδιο πανάρχαιο τρόπο. Χρησιμοποιούσαν δηλαδή τη συνθηματική χρήση της φωτιάς για τη μετάδοση αναγκαίων μηνυμάτων, όταν τους χώριζαν από τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς τους μακρινές αποστάσεις ή η απλωσιά της θάλασσας.

       Η μαρτυρία για τις αυτοσχέδιες “βλάχικες” φρυκτωρίες, που χρησιμοποίησαν οι γονείς του αφηγητή για να επικοινωνούν μεταξύ τους: η μητέρα από τα ποιμενικά κονάκια στην Αγνάντα της Επιδαύρου και ο πατέρας από τον βοσκότοπο στο ακατοίκητο βραχονησάκι Κυρά, άναψε φωτιές στη σκέψη του Δημάρετου, του μανιώδους αναζητητή ξεχασμένων πραγμάτων, λησμονημένων συνηθειών, απομακρυσμένων τόπων, παραμελημένων μνημείων και λογής μυστηρίων …. Και από τα ξερόκλαδα του πανάρχαιου επικοινωνιακού διαύλου, σαν έκρηξη περιέργειας ή ως μέθη για τη γνώση -που υπηρετεί τη διάσωση… ξεπήδησε η αναδρομή στη ζωή των σκηνιτών βοσκών της ορεινής Κορινθίας με τα τόσα λησμονημένα βάσανα και τις περιπέτειές τους. Διότι σήμερα δεν υπάρχουν καν μετακινούμενοι βοσκοί στη χώρα μας ή τουλάχιστον δεν υπάρχουν στην Κορινθία βοσκοί που να ζουν βίο πλάνητος -από τα βουνά στους κάμπους και τούμπαλιν- κατά εποχές.

             Το ωραίο είναι, που οι δυο πρώην συμμαθητές και τώρα συνταξιούχοι-απόμαχοι, ξετρελαμένοι με την αναδρομή στο ποιμενικό παρελθόν, ο ένας για να ξαναζήσει τις παιδικές του συγκινήσεις και ο άλλος για να μάθει, να καταγράψει και να διασώσει τρόπους ζωής και λαογραφικούς θησαυρούς, αποφάσισαν και το έκαναν πράξη, να πραγματοποιήσουν εκείνο το ταξίδι των βοσκών από τα χιονισμένα χωριά της Ζήρειας μέχρι την Αγνάντα της Επιδαύρου, ακολουθώντας την παλιά διαδρομή κατά πόδας.

              Βέβαια δεν ήσαν πλέον παλληκαράκια για τέτοιους τολμηρούς πολυήμερους ποδαρόδρομους ούτε οι τόποι είχαν παραμείνει οι ίδιοι όπως τότε (τη δεκαετία του ’50) ούτε υπήρχαν διαθέσιμα υποζύγια για να γίνει η “ανα-βίωση” του ταξιδιού με κάποια τελοσπάντων αληθοφάνεια.

             Το μαγικό -και για τους δύο- εκείνο ταξίδι έγινε με τζιπ και έχοντας ανά χείρας τους ψηφιακούς χάρτες της Google στο κινητό τηλέφωνο… Και αντί για τρεις ή τέσσερις ημέρες, κράτησε μόνο μία. Μα αυτή η μία ημέρα ζύγιασε μέσα στις καρδιές τους σαν να ήταν ολόκληρη ζωή, με συμπυκνωμένη συγκίνηση, με έντονη ενσυναίσθηση και με μιαν απίθανη γεύση αιωνιότητας.

          Η περιήγησή τους αποτελεί τον έναν πόλο της ανάγνωσης του βιβλίου αυτού του Κώστα Παππή, και όντως έχει το δικό της μεγάλο ενδιαφέρον. Διότι συζητιούνται και περιγράφονται διεξοδικά, ζητήματα που έχουν να κάνουν με το γεωγραφικό, μυθολογικό και αρχαιογνωστικό περιβάλλον της ορεινής Κορινθίας και της Αργολίδας. Οι ποικίλης μορφής πληροφορίες δίνονται συνειρμικά, με αφορμές που ξεπηδούν από τα ονόματα των τόπων, προκαλώντας αναδρομές σε μύθους, ιστορίες και δοξασίες, ανάλογα με τα χωριά, τα τοπόσημα και το ονόματα που συναντούν οι δύο φίλοι ταξιδεύοντας.

              Μεγαλύτερο όμως ενδιαφέρον έχουν οι μαρτυρίες που διασώζονται μέσα από ερωτήσεις και απαντήσεις μιας ζωντανής κουβέντας ή φυσικής, άτυπης και πολύ συχνά διακοπτόμενης συνέντευξης γύρω από τα βιώματα, τα αντικείμενα δουλειάς, τις δυσκολίες επιβίωσης, τις περιπέτειες και για χίλιες δυο άλλες ψηφίδες που συγκροτούσαν τον βίο, τα ήθη και τα έργα των ορεινών μετακινούμενων ποιμένων της Κορινθίας έναν περίπου αιώνα πριν.

          Η πρωτοτυπία του βιβλίου αυτού έγκειται κυρίως στο ότι ο αναγνώστης βιώνει ζωντανά, χειροπιαστά, ένα ταξίδι στη διαδρομή από τη Ζήρεια μέχρι την Επίδαυρο, σε δύο ταυτόχρονα εξελισσόμενους χρόνους. Το ένα ως σημερινός, φιλοπερίεργος, σύγχρονος “τουρίστας” με το αυτοκίνητο, τον χάρτη και το τάμπλετ, και το άλλο ως “στρατολάτης”, μετακινούμενος ποιμένας, 70 χρόνια πριν, ως οδοιπόρος, με υποζύγια φορτωμένα την οικοσκευή, οδηγώντας το κοπάδι των γιδοπροβάτων και την οικογένειά του σύμπασα, απ’ τα ψηλά βουνά προς τα καμπίσια χειμαδιά.

          Είναι ένα βιβλίο που δύσκολα μπορείς να το κατατάξεις σε φιλολογική κατηγορία. Ηθογραφία; λαογραφική καταγραφή; ταξιδιωτική λογοτεχνία; Το βέβαιο είναι ότι το βιβλίο αυτό σε παίρνει μαζί του και σε ταξιδεύει, σε κάνει μέλος της συντροφιάς των δύο νοσταλγών περιηγητών του σήμερα. Και ταυτόχρονα σε βάζει σε μια οικογένεια ποιμένων να οδεύετε οικογενειακώς προς τα χειμαδιά ως “στρατολάτες” άλλων εποχών…

          Συγχαίρουμε τον συγγραφέα Κώστα Παππή και ευχόμαστε στο νέο του πόνημα να αγαπηθεί από τους αναγνώστες, και να πολυδιαδοθεί, όπως πραγματικά του αξίζει.

 Γιάννης Δ. Μπάρτζης

*****

Επιστολή Αριστείδη Ν. Δουλαβέρα 

τ. Αν. Καθηγητή Λαογραφίας Πανεπιστημίου  Πελοποννήσου

Αγαπητέ και εκλεκτέ συνάδελφε Κώστα,

Ευχαριστώ πολύ για το βιβλίο σου «ΣΤΡΑΤΟΛΑΤΕΣ», που είχες την καλοσύνη να μου δώσεις ιδιοχείρως στο Κιάτο, στις 05.10.25.

Το διάβασα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Τα ιστορικά και  μυθολογικά στοιχεία των χωριών και περιοχών που αναφέρονται στο βιβλίο σου, αριστοτεχνικά δεμένα με τον λαογραφικό του πλούτο, κάνουν τον αναγνώστη να μην θέλει να το αφήσει από τα χέρια του, πριν φτάσει στο τέλος του.

Το αφηγηματικό υλικό δίνεται με ωραίο και γλαφυρό λόγο, αιχμαλωτίζοντας την προσοχή του αναγνώστη. Οι διάλογοι  έχουν αμεσότητα και ζωντάνια. Ξεχωριστή θέση όμως κατέχει στο βιβλίο σου η παραδοσιακή ποιμενική ζωή αλλά και η παρουσίαση γενικά της ζωής εκείνης της εποχής.

Το βιβλίο σου περιέχει πλούσιο και πολύτιμο λαογραφικό υλικό και ζωντανεύει μια περασμένη εποχή, καταγράφοντας ήθη και έθιμα της ποιμενικής ζωής, παραδόσεις, λαϊκή μετεωρολογία, λαϊκή μαντική, λαϊκές διατροφικές συνήθειες, βασκανία και αντιβάσκανια έθιμα, πολύ ενδιαφέρουσες και ποικίλες προλήψεις και δεισιδαιμονίες, λαϊκή ιατρική, θρησκευτικές τελετουργίες, τρόπο κατασκευής του κονακιού, μαγειρικά σκεύη, είδη ρουχισμού, τρόπους μεταφοράς της οικοσκευής με τα ζώα, εξαρτήματα του τσοπάνη, τρόπο αρμέγματος και  κουρέματος, τυροκομιό και τα απαραίτητα σκεύη, ονόματα των προβάτων, λαϊκή αστρολογία, ποιμενικά μουσικά όργανα κ.ά.

Θερμά συγχαρητήρια λοιπόν για το βιβλίο σου αυτό, το οποίο, συγχρόνως με τα ενδιαφέροντα ιστορικά και μυθολογικά στοιχεία των τόπων,  καταγράφει την ποιμενική ζωή σε δύσκολα χρόνια αλλά και τη διασώζει,  αφού πολλά από  ήθη και έθιμά της έχουν πλέον εκλείψει ή τροποποιηθεί.

 Με συναδελφικούς χαιρετισμούς,

Αριστείδης Ν. Δουλαβέρας

 

Δώρα από το Ισραήλ

Πήρα από ένα φίλο ένα μήνυμα με φωτογραφίες, από εκείνα που στέλνονται μαζικά αυτές τις μέρες. Δείτε το κι εσείς.


Παιδιά του Ισραήλ στέλνουν δώρα στα παιδιά του Λιβάνου.

Κορίτσια από το Ισραήλ γράφουν μηνύματα πάνω σε πυραύλους σε μια βάση εκτοξεύσεων κοντά στη Kiryat Shmona, στο βόρειο Ισραήλ, δίπλα στα σύνορα με το Λίβανο τη Δευτέρα 17-7-06 (AP Photo/Sebastian Scheiner)














Τα παιδιά του Λιβάνου παραλαμβάνουν τα δώρα.







Αν αυτή η τελευταία φωτογραφία σας ανακατεύει, πηγαίνετε στις δυο πρώτες. Μπορεί να σας κάνουν να χαμογελάσετε λίγο.

Ένα στεφάνι μαγιάτικο από δέκα χαϊκού

Ένα στεφάνι μαγιάτικο από δέκα χαϊκού (Κώστας Παππής, Συμφωνία σε χαϊκού, Εκδόσεις Κ&Μ Σταμούλης, 2024).

 Ανθολογημένα από την ποιήτρια Άννα Γρίβα στο περιοδικό ποίησης Poeticanet (https://www.poeticanet.gr/anthologisi-biblia-a-2547.html)

 Προαναγγέλλοντας την παρουσίαση προσεχώς, στις 15 Μαΐου, της «Συμφωνίας σε χαϊκού» στο Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου της Αθήνας.

 

Η μέρα λαμπρή

ούτ’ ένα συννεφάκι

ούτε μια τύψη

 

Πώς αγριεύουν

και ψηλώνουν τα βουνά

μες στην ομίχλη

 

Πώς γαληνεύει

των βουνών τις χαράδρες

η απόσταση

 

Σ’ άρμα πύρινο

η Μήδεια αιθεροβάτης

και στάζει αίμα

 

Πέφτει το βράδυ

στο περιβόλι ανάβουν

κιτρολέμονα

 

Γιαλός καθρέφτης

μια πεταλούδα περνά

σηκώνει κύμα

 

Και να θυμάσαι

Θησέα μου ν’ αλλάζεις

τα μαύρα πανιά

 

Ηλεκτροφόρους

αέρηδες αλέθουν

μύλοι στα βουνά

 

Αίμα στάζοντας

το σύννεφο τ' άδικου

ποτίζει τη γη

 

Μια κουκουβάγια

φρουρός στο κυπαρίσσι

του πατέρα μου

 

ΤΕΜΠΗ

 

 

Άγαλμα θεού

αποκεφαλισμένο 

η πατρίδα μου

 

Άρχει τ' άδικο 

καπνίζουν ερείπια 

τόπος ρημαδιό 

 

Στέρφες οι μέρες

εφιάλτες καινούργιους

οι νύχτες γεννούν 

 

Άδειος ουρανός 

το χώμα κατάξερο

ιδρώνει αίμα 

 

Μια φρεναπάτη 

βάφει μαύρο τον ήλιο

το δάσος πυρό 

 

Σπέρνοντας ψέμα

αγοραίες σειρήνες

σε ξεκουφαίνουν

 

Με μιαν οθόνη 

και μ’ ένα πιάτο φακή

σ’ έχουν μαυλίσει

 

Βλέπεις τις μέρες

να περνούν στο σφαγείο

που σε σταβλίζουν

 

Αρματωμένοι

φύλακες σ’ επιτηρούν

σιδερόφραχτοι

 

 Φεύγουν τα παιδιά 

πετούν με τα φτερά τους 

καψαλισμένα 

 

Άλλο μην αργείς 

το θηρίο τροχίζει 

νύχια και δόντια

 

Μην ομοιωθείς

σημαία και νόημα

και βήμα βρήκες

 

Σήκωσε μπόι 

πριν πήξει το σκοτάδι

πριν τσιμεντωθεί

  

Κώστας Παππής, 24-2-2025

Κατερίνας Ατσόγλου, "Το βάρος της μοναξιάς" - Κριτική παρουσίαση της Ελένης Νανοπούλου

(Χτες, Κυριακή πρωί, στη Στέγη της Εταιρείας Κορινθίων Συγγραφέων είχα την ευκαιρία να απολαύσω την παρουσίαση  της νέας ποιητικής συλλογής της Κατερίνας Ατσόγλου «Το βάρος της μοναξιάς». Μιας εξαιρετικής συλλογής που καθιερώνει τη δημιουργό της σαν σπουδαίο μέγεθος στο χώρο της ποίησης.

 Μια σε βάθος ανάλυση του έργου της Κατερίνας, πολύ ενδιαφέρουσα, που μας παρουσίασε η λογοτέχνιδα Ελένη Νανοπούλου, παραθέτω εδώ μαζί με σύντομο βιογραφικό της).  

*******

 

Είμαστε εδώ σήμερα για το δεύτερο βιβλίο της, που κυοφορήθηκε μέσα σε αυτά τα 4 χρόνια που μεσολάβησαν- χρόνια απομόνωσης. Ωραία έκδοση πάλι από το Βακχικόν !

Στο εξώφυλλο το μαύρο φόντο έγινε λευκό με μια ευγενική σιωπηλή ζωγραφιά. Συμβολική η αλλαγή;  σκέπτομαι το λευκό στην ποίηση της Ε.D. και  ότι τα ποιήματα τα πλαισιώνει  πάντα λευκός χώρος και σιωπή. Ο μονολεκτικός τίτλος  ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΙ έγινε περιφραστικός και πιο ειδικός ΤΟ ΒΑΡΟΣ ΤΗΣ ΜΟΝΑΞΙΑΣ. Θα δούμε, λοιπόν, πόσο ζυγίζει αυτή η μοναξιά.

Έχουμε στα χέρια μας 51 ποιήματα: τα 10  είναι  εκτενή, αφηγηματικά . Τα 28 είναι πιο σύντομα και τα 13 είναι ολιγόστιχα . Χωρίς να θέλω να αδικήσω το σύνολο, ομολογώ ότι έχω διακρίνει αρκετά που τα θεωρώ τα πολύτιμά της. Θα διαβαστούν και θα ακούσετε.

Λέγεται ότι τα θέματα της σύγχρονης ποίησης είναι: το άτομο, η φύση, η γλώσσα. Εκεί συνυπάρχουν τα αιώνια  θέματα που  απασχολούν την Κ.Α.: ζωή, θάνατος, αγάπη, έρωτας,υπαρξιακή αγωνία,  χρόνος, μνήμη, απώλεια, μοναξιά. Η ποιήτρια ως άγρυπνη συνείδηση δεν παραμερίζει τις κοινωνικές της ανησυχίες, είναι ο ευαίσθητος δέκτης όχι μόνο της ομορφιάς αλλά και της  ασχήμιας , ίσως θέλοντας “ να ξεριζώσει τις ρίζες του κακού” μιλάει για την προσφυγιά, τα ορφανά παιδιά, τις χαροκαμένες μάνες, τους κουρασμένους υπαλλήλους.   Επίσης για την πρώτη μας πατρίδα -  παιδική ηλικία- που πρέπει να είναι αρραγής και αυτάρκης, γράφει για τα παιδιά : “ ο κόσμος όλος είναι τα χέρια τους” . Και  για την άλλη πατρίδα μας ,  που ορίζεται πότε ως σώμα και  κορμί αλλά συχνότερα ως σάρκα-γιατί πρέπει να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους!  Και βεβαίως για τους  γονείς της. Πώς αλλιώς; Στον Πατέρα φωνάζει “ είμαι σαν εσένα- σκληρή και μόνη” ενώ στη Μητέρα απολογείται “ δεν έχω θάρρος να σου πως σ΄αγαπώ”. Επίσης  αφορμές της δίνουν τα μικρά και καθημερινά πράγματα  των οποίων η επανάληψη είναι σα να τα καθαγιάζει κι εμάς να μας καθησυχάζει, γιατί νιώθουμε ότι  πίσω από τα μικρά κρύβονται τα αιώνια.

“τώρα,  χτίζω φάρους και ανάβω φωτιές”  γράφει και διαπιστώνουμε ότι το α’ πρόσωπο κυριαρχεί στο ποιητικο σύνολο αλλά και όταν στρέφεται προς τον άλλον, με το β΄ και με το γ ΄ πρόσωπο πάλι καταθέτει το βίωμα, αποκαλύπτει και αποκαλύπτεται. Το πρόσωπο γίνεται διάφανο και αφήνει να δούμε την ψυχή του. Η εξομολογητική ποίησή της δίνει έμφαση  στο προσωπικό στοιχείο και ενίοτε σε οδυνηρά θέματα καθώς αναμετριέται με τον εαυτό και με τους άλλους, δηλώνει τους φόβους της και τους αντιμετωπίζει με σθένος. Όσο από το επίπεδο της προσωπικότητας προχωράει  προς τα ενδότερα,  βρίσκεται έξω από τον εαυτό της, παντού! Και είναι  τότε που τα πρόσωπα στον πληθυντικό -εμείς, αυτοί- φανερώνουν την συλλογική εικόνα του κόσμου, την συν-ύπαρξη: “ γεμίσαμε τον χρόνο μας- με μια αρμαθιά υποσχέσεις”  “ οι άνθρωποι οφείλουν σε εαυτούς και κοινωνία- να μένουν δυνατοί, σιωπηλοί και υγιείς”.

Η ποιήτρια μετά από την καταβύθιση στον εσώτερο κόσμο και την στοχαστική ενατένιση του κόσμου γύρω της θα μεταφέρει την ποιητική εμπειρία  συνδυάζοντας ομιλία και όραση. Έρχεται το αθέατο, το άφατο να λάβει υπόσταση ως ποίημα -το καθένα με καινούρια μορφή. Και επειδή καρδιά της ποίησης είναι  η Εικόνα, αφεθείτε να ακούσετε για να δείτε την λεπταίσθητη ομορφιά των εικόνων: “κορίτσια με πόδια γυμνά- λύνουν τα πολύτιμα κι ακριβοθώρητα- μαλλιά τους” , “ στο δέλτα που σχηματίζουν οι φλέβες της καρδιάς” , “ το μπαλκόνι του πνίγεται - από φύλλα γιασεμιού” , “ η καρδιά πετά σαν πεταλούδα- γύρω από το φως” .

Κατά το πλατωνικό “ η μουσική και ο ρυθμός τρυπώνουν στα κρυφά μέρη της ψυχής” και με αυτό τον τρόπο κλειδώνονται οι στίχοι στη μνήμη μας. Η εναλλαγή τονισμένων-άτονων συλλαβών αποκαλύπτει τον ρυθμό. Ο ρυθμός εξασφαλίζει τη συνοχή και η μουσική εμποτίζει με συναίσθημα : ακούστε : “μονάχα σαν αγέρωχοι -βοηθοί της Ηγερίας- στραγγίξαμε τα όνειρα- χλευάζοντας των άλλων την κατάντια- και στέκουμε περήφανοι στον πύργο της Φρυγίας” .

Για να μην σας κουράσω δεν θα μιλήσω για την μεταφορική γλώσσα, την παρομοίωση,την  προσωποποίηση και τα σχήματα λόγου. Μόνο  επισημαίνω την ειρωνεία που είναι δημοφιλής στην σύγχρονη ποίηση.

Είναι ξιοσημείωτη η παραδοσιακή ομοιοκαταληξία σε ένα μόναδικό  ποίημα που καθόλου τυχαία απευθύνεται στον δημιουργό: Σώπα εσύ, γραφιά, ο τίτλος. Στα άλλα ποιήματα ακούμε σκόρπιες  ρίμες εσωτερικές και εξωτερικές ,παρηχήσεις φωνηέντων και συμφώνων , πολλές επαναλήψεις στην αρχή στίχων ( σχήμα αναφοράς) που υπηρετούν με επιτυχία τον σκοπό τους και βλέπουμε δυο χρώματα : λίγες φορές το κόκκινο και πολλές φορές το λευκό: των υλικών πραγμάτων, της νύχτας, του χιονιού, του άνθους,της οπτασίας!

Τα πιο εκτενή ποιήματα με την αφηγηματική ενέργεια να κινείται οριζόντια στον στίχο και να βουτά προς τα κάτω στην σελίδα υποχρεώνουν τον αναγνώστη σε μια κάθοδο ώστε να φτάσει με τους διασκελισμούς στο ζητούμενο: ρήμα ή ουσιαστικό. Και έχουν ενδιαφέρον, κρατούν σε εγρήγορση.

Τα σύντομα ποιήματα έχουν άλλο ενδιαφέρον γιατί κάθε λέξη αποκτά ένταση, είναι σα να ορθώνει ανάστημα . Η ποιήτρια ίσως με τα σύντομα ποιήματα να επιδιώκει τον γενναίο εκείνο στίχο που  με την σπιρτάδα του, την παρηγοριά του, την ομορφιά του, την σοφία του θα τον κουβαλάμε μεσα μας. Δοκιμάστε να διαβάσετε φωναχτά στίχους των 3 δευτερολέπτων και θα δείτε την υπεροχή τους!( αυτός ο χρόνος αντιστοιχεί στη  διάρκεια της παροντικής στιγμής για τον άνθρωπο) .π.χ.

“ σιωπή, ησυχία, κι ένα φως λευκό” σ.20  “ κύκλος η ζωή,  μιας ευθείας γραμμής”σ. 26“ οι αισθήσεις μιλούν μεθυσμένες” σ. 33 “ο κόσμος όλος είναι τα χέρια τους”σ. 50“ πίσω από τον τοίχο έχει μια θάλασσα” 55

Οι ποιητές εκτός από τον στοχασμό και την άσκηση γραφής οφείλουν να διαβάζουν. Η Κ.Α. όπως και στο προηγούμενο βιβλίο επιτρέπει να  εντοπίσουμε κάποιες από τις καταβολές της. Η εμφανέστερη συνομιλία με πρόγονο ποιητή είναι με τον ευαίσθητο Κ.Καρυωτάκη. Εκείνος πριν εκατό χρόνια έγραφε ΕΙΜΑΣΤΕ κάτι  ξεχαρβαλωμενες κιθάρες  και η Κ.Α. απαντά αντιπροσωπεύοντας την εποχή της ΕΙΜΑΣΤΕ υλικά, ΕΙΜΑΣΤΕ πειράματα, ΕΙΜΑΣΤΕ νούμερα. Αλλού συναντάμε πιο κρυφούς διαλόγους με τον εξομολογητικό  Ν.Βρεττάκο. Εκείνος  έγραφε πριν από 50 χρόνια  “ Πρώτα πρέπει να ζήσουμε“ ( Ησύχασε  Ποίηση)  και η Κ. απαντά  ‘’ Πρέπει να μάθεις να ζεις απ΄την αρχή”  και επίσης ο Βρεττάκος απορούσε  “ Δεν ξέρω από πού έρχονται τα ποιήματα” (Το εργαστήρι)  και η Κ. απαντά “ Τρομάζω με τα όσα γράφω” . Αλλά  ιδιαίτερη επικοινωνία συμβαίνει εδώ με την παγκόσμια αμερικανίδα ποιήτρια Emily Dickinson, του 19 ου αιώνα. Εκείνη έγραφε πριν από 150 χρόνια “ δωσ΄μου ένα σέπαλο, ένα πέταλο, εν΄αγκάθι” και η Κ. “ άνοιγε τα σέπαλα απαλά”  και “ όταν μπήκε στο δωμάτιο χιλιάδες πέταλα κάλυψαν τη σαπίλα”  και ο απόηχος της υποβλητικής ατμόσφαιρας της Ε.D. παρεισφρέει στους στίχους της Κ. Η Ε.D. “ ο έρωτας είναι μια θάλασσα” και η Κ. “ έχω μια Θάλασσα μέσα μου” . Ακόμα πιο εμφαντικά  ο περίφημος κοκκινολαίμης της Αμερικανίδας  982 “ Άμα συντρέξω έναν αδύναμο Κοκκινολαίμη- Για τη φωλιά να βρει τον γυρισμό- Μάταια δε θα ζω” ( Ε.Σοφράς)  έρχεται και  σφραγίζει δυο ποιήματα της Κ. : ΠΛΑΝΗ και το τελευταίο της συλλογής  Ο ΚΟΚΚΙΝΟΛΑΙΜΗΣ καθώς και τον ανακουφιστικό της στίχο ”Ευτυχώς που ζήσαμε” . Κι αν η Ποίηση είναι μια πλάνη ,μια ματαιότητα,  ακόμα κι έτσι είναι αναγκαία. Κι αν καταλήγει στη λήθη, οι καλές εκδόσεις μπορούν να την ακυρώνουν, γιατί γίνεται μνήμη η ποίηση  που νικά την λήθη και αφού φτάνει στα χέρια μας και διαβάζουμε έχει πλέον καταργήσει την μοναξιά, έχει ελαφρώσει το βάρος της που “ δίνει πισώπλατα μαχαιριές”.

Γράφει η Κ.Α.  “ Οσο κι αν μας τρομάζει τούτο το ταξίδι, είμαστε μαζί” . Ευτυχώς. Και  ευτυχώς  διαβάζουμε και ας μην νιώθουμε σαν την Ε.D. που έλεγε “ αν νιώσω την κορφή του κεφαλιού μου να έχει εκτοξευθεί, ξέρω ότι διαβάζω ποίηση” . Ευτυχώς, επαναλαμβάνω, έχουμε τα βιβλία-καταφύγια όπου η γραφίδα της δημιουργού είναι  ΙΑΣΗ με “την λίγη κλωστή και μια βελόνα” της Κ. που μπαλώνει τις καταστροφές. Επιμένει , παρά την ματαιότητα, να γράφει  ελπίζοντας να αγγίξει τον Άλλον και πώς η ποίηση αγγίζει την ψυχή μας; όταν συναντάμε την ομορφιά  και συνδεόμαστε με την αλήθεια.   Εύχομαι να δούμε και τρίτο βιβλίο της Κ.Α.  ρηξικέλευθο, τολμηρό, με παραμερισμένες τις βεβαιότητες , με ρίσκο και ανατροπές αλλά με την ίδια ομορφιά και αλήθεια. Της εύχομαι να συνεχίσει “ να αγαπά τον Λόγο και να τον υπερασπίζεται έναντι των εχθρών του” (η αποστολή του ποιητή κατά τον  Ωντεν).

(*)  Η Ελένη Νανοπούλου γεννήθηκε στην Ευαγγελίστρια Κορινθίας (1952). Σπούδασε στο ΕΚΠΑ και υπηρέτησε στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση ως φιλόλογος. Απέκτησε με τον Σταύρο δύο παιδιά και ζουν ανάμεσα στον Πειραιά και στο χωριό της. Έχει εκδώσει την ποιητική συλλογή Ονείρων δεσμός άλυτος (Αndy’s Publishers 2014), τη συλλογή διηγημάτων Με τα μάτια (Γκοβόστης 2016) και έχει συμμετάσχει στις συλλογικές εκδόσεις με διηγήματα: 83 Ιστορίες μπονζάι για το σημείο μηδέν (Σιδέρης 2017), Από τη γη στο φεγγάρι (Συμπαντικές Διαδρομές 2017), Συνοικία το Όνειρο (Εύμαρος 2018), 42 κείμενα καραντίνας (Εύμαρος 2020), Μονοπάτια της γραφής (Εντύποις 2020).

 

"Ο χρησμός της Ραμπίας", Μυθιστόρημα του Κώστα Παππή. Παρουσίαση στην εκδήλωση της 15-6-2024 στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κιάτου από τον Γιάννη Δ.Μπάρτζη

 Το κείμενο που ακολουθεί διαβάστηκε από τον Γιάννη Δ.Μπάρτζη στην εκδήλωση  με θέμα "Ένα φωτογραφικό ταξίδι στον κόσμο του μυθιστορήματος Ο χρησμός της Ραμπίας".

*****

  

Κώστας Παππής, Ο χρησμός της Ραμπίας

Μυθιστόρημα, εκδόσεις Κ&Μ Σταμούλη, Θεσσαλονίκη, 2023 

 

Κυρίες, κύριοι, Φίλες και φίλοι, καλησπέρα,

         Ένα ακόμα βιβλίο του Κώστα Παππή μας συγκεντρώνει σήμερα εδώ και μας καλεί μέσα από τις σελίδες του να ταξιδέψουμε σε ονειρεμένους ταξιδιωτικούς προορισμούς για λίγους… Γνωστός και από το βιβλίο του “Οι ψυχές των τόπων, Οδοιπορικό σε μια άλλη Κορινθία” ο ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πειραιά, έχει αποδείξει πως μεταξύ άλλων (π.χ. του να γράφει θεατρικά έργα ή αφηγηματικές νουβέλες) κατέχει άριστα και τη συγγραφική τέχνη της ταξιδιωτικής λογοτεχνίας. 

         Με το σήμερα παρουσιαζόμενο μυθιστόρημά του “Ο Χρησμός της Ραμπίας” πετάει σε χώρες πολύ πιο μακρινές από την Κορινθία μας. Αλλά ταυτόχρονα ξεφεύγει από τις προδιαγραφές ενός βιβλίου με αμιγώς ταξιδιωτικό χαρακτήρα, προσφέροντάς μας ένα μυθιστόρημα διπλής ή και τριπλής -θα έλεγα- ανάγνωσης. 

Και εξηγούμαι: 

         Αρχικά το έργο αυτό χαρακτηρίζεται και κατατάσσεται επάξια στα ταξιδιωτικά μυθιστορήματα. Είναι ένας αφηγηματικός ταξιδιωτικός οδηγός, με εμπεριστατωμένες οδηγίες απόλαυσης του ταξιδιού στην άγνωστη εν πολλοίς γη του Ομάν της Αραβίας. Τόποι μυθικοί, τοπία στην έρημο, σπάνια πανίδα και χλωρίδα, αλλά και μνημεία είτε της φύσης είτε των ανθρώπων με ηλικία αιώνων, εκτίθενται με πλήθος πληροφοριών, χρήσιμων και χρηστικών, για όποια / όποιον επιθυμεί και αντέχει να κάνει αυτό το ονειρικό ταξίδι. 

         Μια πρόγευση του τι πρόκειται να δει εκεί, θα είναι η ανταμοιβή του από το διάβασμα του βιβλίου αυτού, προτού να ξεκινήσει για το μυθικό Ομάν. 

         Αλλά και για εμάς τους κοινούς θνητούς, που προτιμάμε τους πιο προσιτούς τουριστικούς προορισμούς, επίσης είναι επωφελές το διάβασμά του: Χρονολογίες, ιστορικά στοιχεία, μετρήσεις, κατατάξεις μνημείων και τόπων κατά μέγεθος και κατά ενδιαφέρον, ερμηνευτικές οδηγίες και περιγραφές, όλα συντείνουν στη δημιουργία μιας αίσθησης ότι και εμείς οι αναγνώστες του τρυπώνουμε λαθρεπιβάτες μες στο ολιγομελές γκρουπ των συνταξιδιωτών και επισκεπτόμαστε και θαυμάζουμε τα παλάτια, τα κάστρα, τα μουσουλμανικά τζαμιά, τις οχυρώσεις, τους κόλπους, τις ερήμους, τις οάσεις, τα μουσεία, τα χωριά, τις πολιτείες της ερήμου… 

         Είναι τόσο γλαφυρές οι αναπαραστάσεις των εικόνων, ώστε αναδιφώντας τις σελίδες του μυθιστορήματος νιώθουμε πως αγγίζουμε με τα χέρια μας τοπικά ζώα, γευόμαστε σπάνιους χυμούς, οσφραινόμαστε μύρα μυθώδη και τυλιγόμαστε από νέφη λατρευτικού λιβανιού, συνομιλούμε με τους αυτόχθονες παρακολουθώντας την πορεία τους, μέσα σε μια κοινωνία που διαρκώς βελτιώνεται, εξελίσσεται και απομακρύνεται από το γκρίζο του φανατικού Ισλάμ. 

         Γνωρίζουμε μέσα από τις περιγραφές του αυτόπτη ταξιδιώτη Κώστα Παππή μια κοινωνία άγνωστη σε εμάς, την κοινωνία του Ομάν, η οποία οραματίζεται και βιώνει την πορεία της προς καλύτερες ημέρες, καθοδηγούμενη -αυτό ηχεί κάπως παράξενα σε εμάς- από μια εξουσία κληρονομική - μοναρχική. Σπάνιο, ίσως και μοναδικό κοινωνικό φαινόμενο, αλλά αληθινό, όπως μας βεβαιώνει ότι το διαπίστωσε ιδίοις όμμασιν ο συγγραφέας ταξιδευτής. 

         Δευτερευόντως, με αναδρομές μνήμης του αφηγητή, έχουμε την ευκαιρία να “ταξιδέψουμε” και σε άλλες χώρες, όπως στην Ισπανία, στην Τυνησία, στο Ικόνιο και αλλού, ακόμα και στην Ανατολική πλευρά της Κρήτης. Αυτά κυρίως σε χρόνια νιότης, οραματισμών, πολιτικών εντάξεων και εντάσεων, φοιτητικών ερώτων… σε χρόνια περασμένα, μιας αλησμόνητης μετεφηβικής ξενοιασιάς.

         Παράλληλα και ταυτόχρονα, στις σελίδες του μυθιστορήματος αναπτύσσεται, ξεδιπλώνεται χρωματίζοντάς το με μια παλέτα ποικίλων βαθέων αισθημάτων, με έντονη περιέργεια και ποικιλμένη με εσωτερικές ψυχικές διεργασίες του κεντρικού ήρωα, ένα καθαρά ερωτικό σενάριο. Εξελίσσεται δηλαδή, μαζί με την περιγραφή του ταξιδιού και με αναδρομές στο προσωπικό παρελθόν του, ένα πλησίστιο αφήγημα, το οποίο άλλοτε θαρρείς πως έρπει ως λεπτή άμμος της ερήμου πάνω από τα ταξιδιωτικά σημειούμενα ανταγωνιζόμενο την προσέλκυση του ενδιαφέροντος του αναγνώστη, κι άλλοτε απλώνεται ως άρωμα ζωής, αγάπης, νοσταλγίας, προσμονής… τέτοιο που μόνο οι μεγάλοι έρωτες μπορούν να δημιουργήσουν. 

         Ο ταξιδιώτης βασανίζεται από ένα δίλημμα ζωής, στο οποίο, επιστρέφοντας από το Ομάν, οφείλει να δώσει οριστική απάντηση. Η απόφαση που θα πάρει, θα κρίνει τη συνέχιση ή όχι της σχέσης του… Η ερμηνεία ενός ανατολίτικου χρησμού θα σώσει άραγε αυτή τη σχέση που ακροβατεί; Η αποδοχή του ερχομού ενός παιδιού θα ολοκληρώσει τη γυναίκα;… Ο ερχομός ενός παιδιού μήπως σκλαβώσει σε αξεδιάλυτα βαριά δεσμά τον άνδρα; Ο αναγνώστης συμμετέχει νοερά σ’ εκείνο το ταξίδι, αλλά ταυτόχρονα συμμερίζεται την περιπέτεια αναζήτησης μιας λύσης, που εξελίσσεται στον εσωτερικό λαβύρινθο του άνδρα….

         Υπάρχει όμως και μια τρίτη διάσταση στο μυθιστόρημα του Κώστα Παππή, κρυπτική, μυστηριακή, δυσεξιχνίαστη, η οποία απευθύνεται στους πιο “δύσκολους” αναγνώστες και όχι απλά στους λάτρεις των μακρινών ταξιδιών. Ήδη ο τίτλος “Ο χρησμός της Ραμπίας” προδιαθέτει για εκείνο το… κάτι άλλο. Το υπαρξιακό αυτό πλαίσιο -που εγκιβωτίζεται τεχνιέντως στο μυθιστόρημα- στηρίζεται σε δύο κείμενα, κατά βάση λογοτεχνικά. 

         Το ένα είναι ο μύθος της σοφής Ραμπίας, ιέρειας των Σούφι, ενός ρεύματος του Ισλάμ που παραμένει μακράν κάθε φανατισμού, με ανεκτικότητα, συμπερίληψη, ανεξαρτησία γνώμης και πίστης και κυρίως… με ανοχή ακόμα και στο διαφορετικό. Η Σούφι Ραμπία λοιπόν ή η σοφή Ραμπία, ψάχνει μια σεληνόφωτη νύχτα να βρει τη χαμένη της βελόνα στην εξοχή. Όταν τη ρωτούν οι γείτονες πού την έχασε, απαντά: “Μέσα στο σπίτι”. Οι άνθρωποι ευλόγως απορούν. “Τότε γιατί δεν ψάχνεις μέσα στο σπίτι, αλλά βγήκες να την αναζητήσεις στην αυλή;”. “Γιατί έξω έχει φως, ενώ μέσα είναι τελείως σκοτεινά!” απαντά η Ραμπία και… τους τρελαίνει. Σαν να τους λέει ότι στόχος και σκοπός της είναι το ψάξιμο καθαυτό και όχι η εύρεση μιας ασήμαντης βελόνας.

         Η ιστορία-χρησμός της Ραμπίας συνδυάζεται έξοχα με ένα απόσπασμα από το ευρέως διαδεδομένο σε όλο τον κόσμο σοφό (ή φιλοσοφικό;) παραμύθι, τον “Μικρό Πρίγκιπα” του Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ. Είναι το σημείο όπου η αλεπού λέει στον έκθαμβο Πρίγκιπα: “Δεν έχει αξία που υπάρχουν χιλιάδες τριαντάφυλλα, αλλά αξία για εμένα έχει το δικό μου τριαντάφυλλο κι ας μην είναι μοναδικό. Γιατί ασχολήθηκα με αυτό και πέρασα χρόνο μαζί του. Γιατί το πότισα, του έβγαλα τα χόρτα του, το περιποιήθηκα. Τι και αν υπάρχουν χιλιάδες άλλα; Αγαπάς εκείνο, στο οποίο αφιέρωσες χρόνο από τη ζωή σου…”.

         Ξετυλίγοντας το νήμα προς την πλευρά των μυημένων, προς το σουρεαλιστικό, το παράδοξο, το μυστηριακό, ξεπερνώντας τα όρια της τρέχουσας λογικής και μπαίνοντας στον μαγικό χώρο της ποίησης, (διότι όλα τα παραπάνω είναι και ποίηση), θα δανειστούμε δυο στίχους από την “Ιθάκη” του μεγάλου μας Κωνσταντίνου Καβάφη, οι οποίοι θα μας βοηθήσουν να διακρίνουμε τη βαθύτερη αλήθεια των αφηγηματικών επιλογών του Κώστα Παππή: “Η Ιθάκη σ’ έδωσε τ’ ωραίο ταξίδι. / Χωρίς αυτήν δεν θα ’βγαινες στον δρόμο”.

 

         * Η Ραμπία αρνείται να ψάξει για τη βελόνα της εκεί που την έχασε, προτιμά να την αναζητήσει εκεί που δεν υπάρχει… Στο φως! 

         * Η αλεπού εξηγεί ότι από εκατομμύρια όμοια τριαντάφυλλα αγαπάμε αυτό, στο οποίο έχουμε αφιερώσει στιγμές ζωής. 

         * Και ο πολύς Καβάφης αποφαίνεται: Στόχος σου είναι όχι το φτάσιμο στην Ιθάκη, αλλά το ίδιο το ταξίδι.

         Έτσι κλείνει ο κύκλος των περιγραφών, των αφηγήσεων, των αινιγμάτων, των μυστηρίων και απομένει τελικά η μαγεία του ταξιδιού. Ταξιδιού στον κόσμο, καθώς και διερευνητικής πορείας στα εσώτερά μας. Εκεί όπου θα βρεθεί το αντιφέγγισμα και η λύση στο αισθηματικό αδιέξοδο ή στο κύριο δίλημμα ζωής του κεντρικού ήρωα ταξιδευτή.

         Σε τελική αποτίμηση “Ο Χρησμός της Ραμπίας” είναι ένα βιβλίο γνώσης, ταξιδιού, και ένδον αναζήτησης. Ένα αφήγημα που δεν αρκείται απλά στη γνωριμία με τόπους άγνωστους, αλλά επιχειρεί να διεισδύσει στα μύχια της ανθρώπινης ψυχής, διερευνώντας έως πού τίθενται για τον καθένα μας τα όρια ανάμεσα στο εγώ και στο εμείς, ανάμεσα στον εαυτό μας και στο δόσιμο στον άλλον, ανάμεσα σε αυτό που ο καθένας θεωρεί ελευθερία και ο καθένας πάλι θεωρεί ως δέσμευση ζωής.

         Oι απαντήσεις επιδέχονται προσωπικών ερμηνειών… Το μυθιστόρημα απλώς βοηθάει να τις συνειδητοποιήσουμε. 

         Ας αφεθούμε στις σελίδες του!

         Σας ευχαριστώ.  

 

Γιάννης Δ. Μπάρτζης, 

Πρόεδρος του ΔΣ της Εταιρείας Κορινθίων Συγγραφέων