Το τρίγωνο της Ελίκας VΙ Παναγία στις Κεφαλιές

Μέρα που είναι σήμερα, σηκώνει (επιβάλλεται!) μιαν αναφορά κι από μένα σε μια Παναγιά. Ταπεινή βέβαια, όπως όλα τα πράγματα που προτιμάω.

Θα πω, λοιπόν, δυο λόγια για την Παναγία στις Κεφαλιές, στην Ελίκα της Λακωνίας, που σας έχω μιλήσει επανειλημμένα. 

Την επισκέφτηκα πριν δυο-τρεις εβδομάδες, με το Θοδωρή και το καμάρι του, τη Λένια. Ένα μικρό εκκλησάκι πετρόχτιστο έξω από το χωριό, που ο Θοδωρής μου το σύστησε σαν «Παναγία». Από μιαν ανάρτηση της Γιώτας Μαραβέλλια έμαθα και το προσωνύμιό της: «στις Κεφαλιές».

Μικρό, σεμνό, απέριττο. Θα τάχει τα χρόνια του. Εκείνο που με δυσαρέστησε (λόγω ημέρας, παραμένω κόσμιος...) είναι οι βάναυσες προσθήκες από μπετόν.

Παναγία στις Κεφαλιές, λοιπόν.

Αλλά γιατί «στις Κεφαλιές»;

Προφανώς Κεφαλιές είναι το τοπωνύμιο της περιοχής.

Ψάχνοντας, έπεσα πάνω στην εξαιρετική δουλειά που βγάζει στο διαδίκτυο η ιστοσελίδα Ελίκα και Παράδοση (http://elika-tradition.gr/article.asp?id=63#a), ειδικά στο κεφάλαιο Α-63: Τα τοπωνύμια της περιοχής μας (Μέρος Ι). Διαβάζω:

«ΣΤ) Από την Υδρογραφία  στην επιφάνεια της γης (βρύσες, πηγάδια, ποταμοί κ.λ.π)                                                                 

( Υδρωνύμια )

Κεφαλιές : Περιοχή με νερά = κεφαλόβρυσα. Εδώ αξίζει να πούμε ότι οι άνθρωποι,  στην απόληξη μιας βρύσης,  έβαζαν  συνήθως μια  λεοντοκεφαλή  όπου από το στόμιο της γινόταν η εκροή του νερού. Γι’ αυτό και η βρύση λεγόταν κρήνη , από το κρανίο του ζώου, και μουρήκι από τη μούρη του ζώου. Εξ άλλου εκεί βάζαμε και εμείς τη μούρη μας για να πιούμε νερό. Μούρη με μούρη!!!».

Αυτά διαβάζω.

«Περιοχή με νερά = κεφαλόβρυσα»... Όμως εγώ νερά δεν είδα! 

Τηλεφωνώ στο φίλο μου τον Παναγιώτη από την Ελίκα, τον Τζων Γουαίην που σας γνώρισα. Του εύχομαι για τη γιορτή του και συνεχίζω:

- Παναγιώτη το και το. Έχεις δει εσύ νερά στις Κεφαλιές, στην Παναγία; 

- Ναι! Πολλά νερά! Έχει εκεί μια στέρνα που παίρνει νερό από μια πηγή. Πολύ νερό. Παίρνουν οι άνθρωποι και ποτίζουν.

- Και πώς δεν την είδα εγώ;

- Είναι παρακάτω, καμιά πενηνταριά μέτρα απόσταση σε ευθεία γραμμή από την Παναγία. Δεν την είδες γιατί δεν πέρασες από κει.

- Είχε κανένα κεφαλόβρυσο εκεί, καμιά κρήνη, καμιά κεφαλή πέτρινη από όπου να χύνεται το νερό; 

- Όχι, δεν έχω δει.

Συμπέρασμα: Για την ώρα, τίποτα πέρα από τα παραπάνω. Όμως τίποτα δεν αποκλείει, στα παλιότερα χρόνια, η εκροή του νερού να γινόταν από το στόμιο μιας κεφαλής, μιας λεοντοκεφαλής ίσως, στην απόληξη μιας βρύσης - μιας κρήνης (από τη λέξη «κρανίο»!) ή από ένα μουρήκι (από τη λέξη «μούρη»!). Εκεί θέλω να φαντάζομαι ότι έβαζαν οι παλιοί τη μούρη τους (μούρη με μούρη!) για να πιούν νερό! 

Γεια σας φίλοι από την Ελίκα!

Και χρόνια πολλά σε όλους, εκεί, κι εδώ και παντού!

Το τρίγωνο της Ελίκας V Ο Τζων Γουαίην από την Ελίκα

Όπως συμβαίνει συχνά, ιδίως αν είσαι από το είδος εκείνο που έχει τις κεραίες του αναπεπταμένες και δεν χρειάζεσαι τσουμπλέκια και τεχνολογίες, το έχεις από φυσικού σου να λαβαίνεις σήματα, άνθρωποι απρόσμενοι, μοναδικοί, βγαίνουν στη στράτα σου, σου χαμογελούν, σου δίνουν το χέρι, και μόλις ζεσταθεί λίγο η ατμόσφαιρα, αυτοσυστήνονται.

Αυτό μου συνέβη με τον Παναγιώτη στην Ελίκα.

Ως «Παναγιώτη» μου στον σύστησαν άλλοι. Ο ίδιος μου αυτοσυστήθηκε με το πραγματικό, δηλαδή το καρδιακό (δηλαδή της καρδιάς του) τ’ όνομα:

-    Τζων Γουαίην!

Για την ακρίβεια, πριν μου δώσει τ’ όνομα της καρδιάς του, μου είχε συστηθεί η κοψιά του, το χαμόγελό του, το μπόι του, το καπέλο στο κεφάλι και το μαντήλι στο λαιμό:

-    Τζων Γουαίην!

Και περί αυτού επρόκειτο. Γιατί αν δεν ήταν ο Παναγιώτης της Ελίκας, θα ήταν ο γνωστός αστέρας των ταινιών του Φαρ Γουέστ, πιθανώς και καλύτερος! Κι αυτό όχι μόνο επειδή είναι φτυστός ο Τζων Γουαίην, αλλά και γιατί οι περιπέτειες της ζωής του, οι πραγματικές, δεν υπολείπονταν σε τίποτα από εκείνες που μας καθήλωναν όταν τις βλέπαμε παιδιά στο σινεμά.

Οδηγός για δεκαετίες στις ελληνικές ασφάλτους, τι δεν θα είχαν δει τα μάτια του, από πόσους κινδύνους δεν θα γλίτωσε, κινδύνους πραγματικούς κι όχι στημένους, με ψεύτικες σφαίρες, με αίματα από ντοματόζουμο, με ψεύτικους ληστές, με νωθρούς κροταλίες κι άλλα ερπετά της αμερικάνικης ερήμου, με γύπες να υπερίπτανται αναμένοντας να  χορτάσουν την πείνα τους με το πτώμα του!  

Από πόσους κινδύνους δεν γλίτωσε – μέχρι εκείνη τη μοιραία μέρα (ή μήπως ήταν νύχτα;) που, ξεθεωμένο, τον πήρε ο ύπνος στο τιμόνι και καρφώθηκε στον δέντρο της μοίρας του, κι έχασε γυναίκα, «κέρδισε» ιλίγγους και πόνους στον αυχένα και στη μέση για την υπόλοιπη ζωή του, αλλά τουλάχιστον έμειναν παρηγοριά του οι τρεις κόρες του και το ασίγαστο πάθος του για τη ζωή… 

Με πήγε να μου δείξει τις «φυτείες» του. Εκεί έδωσε την έγνοια και τη φροντίδα του, κι από κει πια κέρδιζε τα προς το ζην, μετά τα τραγικά συμβάντα. Δεν ήσαν οι «φυτείες» του τίποτα φάρμες με τα δεκάδες και εκατοντάδες εκτάρια των αμερικάνικων πεδιάδων, φυσικά. Ήταν ένα μικρό, ολοπράσινο περιβόλι, το μποστάνι του: γύρω-γύρω αραποσιτιές, στη μέση παρτέρια φυτεμένα ντομάτες, πιπεριές, καρπούζια, πεπόνια, βλίτα κι άλλα κηπευτικά, που τα πότιζε από το οικογενειακό πηγάδι της Αναστασίας. Και στη μέση φυτεμένο ένα τεράστιο καλαμένιο καλύβι, φτιαγμένο με τα χέρια του, να θυμίζει κάποια άλλα καλύβια που είχε δει στη χώρα των Ζουλού – γιατί ο  φίλος μου ο Τζων Γουαίην ήταν ταξιδεμένος πέρα από τις ελληνικές ασφάλτους. Για το μεροκάματο, είχε αρμενίσει σε μακρινές θάλασσες.

Όταν σας βγάλει ο δρόμος στα μέρη της Ελίκας, πιο πέρα από το Μαραθιά, εκεί κατά τις Λίμνες, αναζητήστε τον. Σημάδι αλάθευτο, το τεράστιο καλαμένιο του καλύβι. Εκεί θα τον βρείτε να ποτίζει, να φυτεύει, να ξεβοτανίζει και να ετοιμάζει τα τελάρα με τη χρυσή του πραμάτεια για τη Δαιμονιά, τα Παπαδιανά, μέχρι Πλύτρα και πιο πέρα. Αγοράστε κι εσείς και γευθείτε τους καρπούς των χεριών του. Μπορεί να μην έχει πεπόνια, γιατί τις προάλλες του την πέσανε τ’ αγριογούρουνα της περιοχής και δεν έμεινε ούτε ρίζα. Θα βρείτε όμως γλυκύτατα καρπούζια και φρέσκα ζαρζαβατικά.

Κυρίως μην ξεχάσετε να φωτογραφηθείτε κι εσείς μαζί του. Γιατί, αλλιώς, πώς θα έχετε να λέτε κι εσείς (όπως εγώ) στους φίλους σας πως «συνάντησα κι εγώ κάποτε στη ζωή μου τον Τζων Γουαίην αυτοπροσώπως»; 

…Ή το ζώον σου ψοφά…

Της Παναγίας η γιορτή κοντεύει, καιρός γι’ αποτοξίνωση από όσες τοξίνες μας φόρτωσαν οι πρόσφατες εκλογές…

Βρέθηκα κάποτε στην Αμοργό. Κι ένα από τα πρώτα πράγματα που πρέπει να κάνεις στο πανέμορφο αυτό νησί είναι να επισκεφτείς το περίφημο μοναστήρι της Παναγίας της Χοζοβιώτισσας. Αυτό έκανα κι εγώ.

Μου συνέβη εκεί ένα ευτράπελο, ή μάλλον κάτι από εκείνα που δεν ξέρεις αν πρέπει να γελάσεις, να κλάψεις ή να οργιστείς. Πριν σας το διηγηθώ θα σας πω λίγα λόγια για το μοναστήρι, που είναι το πιο εντυπωσιακό του Αιγαίου.

Πρώτα-πρώτα, γιατί ονομάστηκε έτσι. Η απάντηση είναι πως συνέβη εδώ αυτό που έχει συμβεί κι αλλού. Όπου μια εκκλησία ή ένα μοναστήρι παίρνει το όνομα από τον τόπο που χτίζεται (π.χ. Παναγία Σουμελά) ή τον τόπο καταγωγής ή εύρεσης της εικόνας (π.χ. Μυρτιδιώτισσα στα Κήθυρα). Εδώ το μοναστήρι πήρε τ’ όνομα από τον τόπο προέλευσης της εικόνας, το Χόζοβο ή Χόζοβα της Παλαιστίνης (η τοποθεσία Χόζιβα ή Κοζιβά βρίσκεται στους Άγιους Τόπους, κοντά στην Ιεριχώ).

Το μοναστήρι είναι «κρεμασμένο» πάνω σε έναν απότομο βράχο, σε ύψος 300 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Από κάτω το απέραντο γαλάζιο του Αιγαίου, από όπου πήρε τ’ όνομά της η πασίγνωστη cult ταινία «Απέραντο Γαλάζιο», που κάποιες σκηνές της γυρίστηκαν σε κείνα τα νερά.

Το κατάλευκο μοναστήρι στέκει εκεί από το 1088 που ιδρύθηκε. Ανακαινίστηκε επί Αλεξίου Α’ Κομνηνού. Αφορμή για το χτίσιμό του στάθηκε η εύρεση μιας εικόνας από το Χόζοβο. Κατά την παράδοση, μια γυναίκα από κείνα τα μέρη, την περίοδο της Εικονομαχίας, έριξε την εικόνα της Παναγίας στη θάλασσα για να μην καταστραφεί. Βέβαια, η Εικονομαχία, δηλαδή η θεολογική και πολιτική διαμάχη σχετικά με τη λατρεία των χριστιανικών εικόνων, που διαίρεσε τους κατοίκους του Βυζαντίου σε Εικονομάχους ή Εικονοκλάστες και Εικονολάτρες ή εικονόδουλους, ξέσπασε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία πολύ νωρίτερα. Κράτησε το μεγαλύτερο μέρος του 8ου και το πρώτο μισό του 9ου αιώνα. Τέλος πάντων, η εικόνα έφτασε δια θαλάσσης στην Αγία Άννα, στην Αμοργό, κάτω από το μοναστήρι. Οι νησιώτες μόλις την βρήκαν αποφάσισαν να φτιάξουν μιαν εκκλησία εκεί. Όσο κι αν προσπάθησαν όμως δεν τα κατάφεραν γιατί τη ημέρα έχτιζαν και το βράδυ γκρεμιζόταν. Τότε ο πρωτομάστορας ζήτησε από την Παναγία να του υποδείξει έναν τόπο όπου ήθελε να χτιστεί το μοναστήρι. Την επόμενη ημέρα, ψηλά στον απόκρημνο βράχο, βρέθηκε το ζεμπίλι και όλα τα εργαλεία του πρωτομάστορα, μήνυμα πως η Παναγία εκεί ήθελε να χτιστεί το μοναστήρι. Η ιστορία συνεχίζεται, αλλά αρκετά ως εδώ.

Στη διάρκεια τη Ενετοκρατίας στο μοναστήρι σημειώθηκαν αρκετές αλλαγές. Ήταν ανέκαθεν πλούσιο, με αγροτεμάχια που βρίσκονταν στα γύρω νησιά. Ο πλούτος του τού εξασφάλισε την ανεξαρτησία του κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας.

Για να φτάσεις στο μοναστήρι πρέπει να ανέβεις 300 σκαλιά. Αλλά αξίζει τον κόπο. Κι άλλες πέτρινες σκάλες σε περιμένουν στο εσωτερικό του, που οδηγούν στους οκτώ ορόφους και συνδέουν τα διάφορα τμήματα του μοναστηριού (κελιά, τραπεζαρία, μαγειρεία, φούρνους, αποθήκες).

Ας έρθουμε τώρα στα ευτράπελα.

Ανεβαίνω στο μοναστήρι κατακαλόκαιρο και να, καταϊδρωμένος, βρίσκομαι στο αρχονταρίκι, τον πρώτο χώρο που υποδέχεται τον επισκέπτη. Μπαίνω και τι να δω! Στους τοίχους γύρω-γύρω, αντί για εικόνες, φωτογραφίες προσώπων που είχαν διατελέσει ηγούμενοι!

Α, για στάσου, υπάρχει και κάτι άλλο! Κάτι σαν επιγραφή. Θα είναι κάποια χριστιανική διδαχή, σκέπτομαι. Κάτι για την αγάπη, ίσως κάποια λόγια με βαθύ πνευματικό νόημα, από κείνα που είπε ο Χριστός με απλότητα και σαφήνεια στην επί του Όρους Ομιλία. Ας πούμε, το εξής:

«Ευτυχισμένοι είναι όσοι έχουν συναίσθηση της πνευματικής τους ανάγκης, επειδή σ’ αυτούς ανήκει η Βασιλεία των ουρανών. Ευτυχισμένοι είναι όσοι πενθούν, επειδή αυτοί θα παρηγορηθούν… Ευτυχισμένοι είναι όσοι πεινούν και διψούν για τη δικαιοσύνη, επειδή αυτοί θα χορτάσουν… Ευτυχισμένοι είναι όσοι έχουν υποστεί διωγμό για χάρη της δικαιοσύνης, επειδή σε αυτούς ανήκει η Βασιλεία των ουρανών…» (Ματθαίος 5:3-12).

Αμ δε!

Πλησιάζω και διαβάζω:

«Εκείνο το κέρδος οπού γίνεται την Κυριακήν είναι αφωρισμένο και κατηραμένο, και βάνετε φωτιά και κατάρα εις το σπίτι σας και όχι ευλογίαν, και ή σε θανατώνει ο Θεός παράκαιρα, ή την γυναίκα σου, ή το παιδί σου, ή το ζώον σου ψοφά, ή άλλον κακόν σου κάμνει».

Υπογραφή: Άγιος Κοσμάς Αιτωλός Διδαχή Δ!

Δεν θα σας πω για τις ανάποδες στροφές που πήρα, που κατέληξαν στο να μου υποδειχθεί να αποχωρήσω πάραυτα από το μοναστήρι ΤΟΥΣ.

Απορεί το φτωχό, κοινό μυαλό μου (αυτό έχω, δεν έχω άλλο), τι τους ήρθε των «ευλογημένων» των καλόγερων, από ΟΛΗ τη χριστιανική διδασκαλία, να διαλέξουν αυτό, αυτό ακριβώς, αυτό μόνο, και να σ’ απειλούν εσένα, που παραβιάζεις την Κυριακάτικη αργία πουλώντας φρέντο σκέτο ή σουβλάκια,  μ’ ένα Θεό που τιμωρεί με θάνατο και ψόφο όχι μόνο εσένα, αλλά και τη γυναίκα σου, και το παιδί σου, ακόμα και το ζώο σου!

Καημένα γαϊδουράκια, κοτούλες μου, σκυλάκια και γατάκια, τι σας μέλλεται να πάθετε για ένα κρίμα, έστω τόσο τρομερό, του αμαρτωλού αφεντικού σας!