Φρυκτωρίες: η επιβεβαίωση!

Εδώ και λίγες μέρες έχω κάποια νέα και θέλω να τα μοιραστώ μαζί σας. Καλά νέα. «Μεγάλα νέα καμπάνες», που θα έλεγε και ο Ελύτης (Ήλιος ο Πρώτος, ΧΙΙ), τουλάχιστον για τις προσπάθειές μου να ανοίγω συνεχώς τους ορίζοντές μου και να βαθαίνω τις γνώσεις μου για τον τόπο μου – που, βέβαια, θα ήταν αδιανόητο να τις κρατάω μόνο για τον εαυτό μου.

Λοιπόν, σωστές ήσαν οι υποθέσεις που έκανα για τις φρυκτωρίες (δείτε προηγούμενες σχετικές ενημερώσεις στο blog μου costaspappis.blogspot.com)! Πράγματι, επιβεβαιώθηκαν οι ισχυρισμοί μου, ότι ήσαν φρυκτωρίες τα κατάλοιπα από την αρχαιότητα σε δυο θέσεις στον κάμπο του Καισαρίου:

•    στο λόφο με τα φθινοπωρινά χρυσοκίτρινα κρινάκια και
•  πάνω από τη Χούνη, κοντά στο χώρο που έστεκε για πάνω από 50 χρόνια το Χάνι του Κουτρουμπή.

Για να βεβαιωθώ για την ορθότητα των ισχυρισμών μου απευθύνθηκα με έγγραφο στην Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κορίνθου κ.Κασίμη και προφορικά στον κ.Παπαθανασίου, αρχαιολόγο της Εφορείας. Η απάντηση ήταν άμεση. Και ήταν καταφατική! Ναι, ήσαν και οι δυο φρυκτωρίες, ήδη γνωστές στην Εφορεία.

Οι απαντήσεις τους συνοδεύτηκαν με πρόσθετες πληροφορίες, που εμπλουτίστηκαν με την παραπομπή μου στη μονογραφία  του Επίκουρου Καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας κ. Γιάννη Λώλου με τίτλο «Land of Sikyon, Archaeology and History of a Greek City – State”,  βασισμένη στο διδακτορικό του.

Έτσι, σύμφωνα με αυτές τις πληροφορίες, στην κορυφή του λόφου με τα φθινοπωρινά χρυσοκίτρινα κρινάκια υπήρχε, όπως είχα υποθέσει, αρχαίος κυκλικός πύργος- φρυκτωρία γνωστός ως πύργος Τσακούθι.

Όπως αναφέρει ο κ.Λώλος, ο πύργος είχε διάμετρο 8,3 μ. και κατά τη γνώμη του, θα είχε ύψος γύρω στα 12 μ. σε τρία πατώματα, με οροφή από κεραμίδια. Μόνο ένα μικρό μέρος του, το κατώτερο, μέχρι ύψους 1,2 μ., ήταν κατασκευασμένο από λαξευμένα κομμάτια βράχου, και το υπόλοιπο θα ήταν κατασκευασμένο από πλίθρες.

Στην δεύτερη περίπτωση, στα βόρια, πάνω από τη Χούνη, όπως είχα πάλι υποθέσει και επιβεβαιώνει η κ.Κασίμη, υπήρχε αρχαίος πύργος κατόπτευσης – φρυκτωρίας, σε θέση που ονομάζεται Θέκριζα ή  Τζαμί Κρυονερίου.




Σύμφωνα με τον κ.Λώλο, η θέση είχε επιλεγεί για την ανέγερση ενός τετράγωνου πύργου με πλευρές 9,5 μ. Αξιοσημείωτο είναι το αποτέλεσμα μιας παράνομης εκσκαφής από μπουλντόζα στη δυτική πλευρά του πύργου που έφερε στο φως μια μυστική υπόγεια έξοδο διαφυγής σε περίπτωση κινδύνου για τη φρουρά που ήταν εγκατεστημένη στον πύργο. Η κορυφή του λόφου της Θέκριζας προσφέρει πανοραμική θέα σε όλο τον κάμπο του Καισαρίου και ο πύργος ήταν ζωτικής σημασίας για την άμυνα της επικράτειας της Σικυώνας προς τα νοτιοδυτικά.


Η κ.Κασίμη, στις πληροφορίες που μου έδωσε, συμπληρώνει ότι υπήρχε πιθανώς οχυρή εγκατάσταση και σε μια τρίτη θέση, προς τα νότια, στο λόφο Γουλά Καισαρίου – χωρίς να διευκρινίζεται αν επρόκειτο για φρυκτωρία. Κατάφερα ρωτώντας να εντοπίσω το λόφο Γουλά. Είναι ακριβώς πάνω από το εστιατόριο «Πέτρινο», περίπου 2 χιλιόμετρα μετά τον πύργο Τσακούθι, προς τη Στυμφαλία. Επισκέφθηκα το λόφο, ανέβηκα ως την κορυφή του, αλλά δεν βρήκα τίποτα ανάλογο με τα ευρήματα στο Τσακούθι και στη Θέκριζα. Υπήρχε σκόρπιο αρχαιολογικό υλικό, θραύσματα από αρχαία κεραμίδια και οικοδομικό υλικό – κυρίως σωροί από λίθους -  αλλά τίποτε άλλο που να θυμίζει τις δυο φρυκτωρίες. Εδώ έχει κάνει «καλή» δουλειά μια μπουλντόζα που έχει σκορπίσει το υλικό και έχει ισοπεδώσει το μέρος για λόγους που μόνο υποθέσεις μπορώ να κάνω.

Θα κλείσω εδώ, παραλείποντας για την ώρα άλλες πληροφορίες από αυτά που μου αποκαλύπτονται στη μονογραφία (ένα πραγματικό θησαυρό γνώσεων) του Επίκουρου Καθηγητή κ. Γιάννη Λώλου για τη γη της αρχαίας Σικυώνας. 

Δεν θα παραλείψω όμως να εκφράσω τη μεγάλη εκτίμησή μου και να ευχαριστήσω δημόσια και από καρδιάς τόσο την Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κορίνθου κ.Κασίμη όσο και τον κ.Παπαθανασίου, Αρχαιολόγο της Εφορείας που έχει στην αρμοδιότητά του την περιοχή της αρχαίας Σικυώνας. Η αμεσότητα και ο άψογος υπηρεσιακός χειρισμός της υπόθεσης για την οποία απευθύνθηκα στην Εφορεία, η βαθιά γνώση των θεμάτων από τα στελέχη της, και το ουσιαστικό ενδιαφέρον τους να με κατατοπίσουν αποτελούν για μένα μια ακόμα απόδειξη ότι η αρχαιολογική υπηρεσία στον τόπο μας είναι σε καλά χέρια.

Η χαρά και η ικανοποίησή μου  για την επιβεβαίωση των εικασιών μου για τις φρυκτωρίες είναι μεγάλη. Θα επανέλθω σ’ αυτά τα θέματα. Το ταξίδι δεν τελειώνει εδώ.

Επόμενος σταθμός του ταξιδιού μας στις φρυκτωρίες; Ποίηση!

Αυτή η περιπέτεια, που ξεκίνησε με την «ανακάλυψη» του λόφου με τα χρυσοκίτρινα κρινάκια το περασμένο φθινόπωρο, πού θα μας βγάλει άραγε;

Ήδη οδηγηθήκαμε σε δυο φρυκτωρίες και σε ένα γράμμα από την Αυστραλία, για μια άλλη «φρυκτωρία», από τον παλιό μου συμμαθητή και φίλο Νώντα (δείτε τις τελευταίες τέσσερις αναρτήσεις στο blog μου: costaspappis.blogspot.com).

Επόμενος σταθμός του ταξιδιού μας; Ποίηση!

Το μήνυμα ήρθε χτες από το φίλο μου Ρόδιο ποιητή Λευτέρη Καβαλιέρο: «Ένα μικρό δείγμα πως κάποιοι αγαπούν αυτά που κι εσύ θαυμάζεις. Μπορεί να μην είναι σπουδαίο δείγμα, αλλά είναι μια αναγνώριση για την αξία του τοπίου που μας γνωρίζεις», μου γράφει. Και συνημμένο ένα πολύ όμορφο ποίημα, εμπνευσμένο από τα σχετικά με τις φρυκτωρίες που σας έγραφα!














Να το ποίημα:


Φρυκτωρίες (1)

Στο Καίσαρι, πνιγμένη σε πλημμύρα από κρίνα,
που σπάταλα, με χρώμα χρυσοκίτρινο λαμπρό (2),
το λόφο ζωγραφίζουνε νωχελικά,
μια φρυκτωρία επιμένει να θυμίζει,
σε λάτρεις του ωραίου περιηγητές,
παλιά κι από το χρόνο ξεχασμένα περιστατικά.
Μπορεί και να θυμάται χρόνους παλαιούς
και χρόνους δοξασμένους,
όταν οι φρυκτωροί προσμένανε να ανταλλάξουν
φρυκτό με το φρυκτό από πυρός αγγάρου, (3)
φανέντος ευαγγέλου ορφναίου πυρός, (4)
πως το σκοπό τους, όσοι πήγανε στην Τροία,
τον είχαν, επιτέλους, περατώσει.
Μα και των πλοίων των Περσών στη Σαλαμίνα,
να είχε, ως σάλπισμα εσπερινό, ηχήσει την καταστροφή.
Του Αλεξάνδρου, όταν ίδρυσε στην Κόρινθο,
«Συνέδριο Ελλήνων» (5) για την εκστρατεία,
να είχε ευδαιμονικώς ολόγυρ’ αναγγείλει,
αλλά, αλίμονο, και πάλι της Κορίνθου
σαν γνώρισε του Μόμμιου την άκαρδη λεηλασία  (6)
με σπαραγμό το μήνυμα να είχε στείλει.
Και όσα, από τότε, γεγονότα είχαν γίνει,
λιμοί και καταποντισμοί και θάνατοι σπουδαίων,
επιδρομές βαρβάρων και καταστροφές,
και των αρχόντων γάμους και γεννήσεις
και όσα θαυμαστά ηχούν χαρμόσυνα κι ωραία,
με το φρυκτό, απάνω στα φτερά πουλιών να είχε στείλει,
πιστή προς τον καθήκον που της είχαν τάξει.
Και τώρα, μοιάζει, πέτρες που η μια είναι στην άλλη πάνω.
Αλλά, εσύ διαβάτη, σαν θαρθείς στου Καισαρίου το λόφο,
για ν’ αντικρίσεις το χρυσοκίτρινο τοπίο με τα κρίνα,
στη φρυκτωρία, πες της ότι τη γνωρίζεις
και αναγνωρίζεις όλα όσα έχει πράξει.

                                                                                   Καβαλιέρος Ελευθέριος, 15/2/2018

(1) Φρυκτωρία: «Ειδοποίησις, νυκτερινή φρουρά δίδουσα «σήμα» δια πυρών» (Λεξικόν Σταματάκου). Όμως, σήμερα ονομάζονται «φρυκτωρίες» και οι κατασκευές στις οποίες έμεναν οι φρυκτωροί – φρουροί.
(2) Βλέπε: costaspappis.blogspot.com:  «O λόφος με τα χρυσοκίτρινα κρινάκια – και στην κορφή;».
(3) Αισχύλου, Αγαμέμνων, 282: «Φρυκτός δε φρυκτόν δεύρ’ απ’ αγγάρου πυρός έπεμπεν».
(4) όπ. 21.
(5) Το περίφημο «Πανελλήνιο Συνέδριο» που όριζε τον Αλέξανδρο Φιλίππου ως αυτοκράτορα για την εκστρατεία των Ελλήνων εναντίον των Περσών.
(6) Ο Ρωμαίος στρατηγός Λεύκιος Μόμμιος είχε λεηλατήσει και ισοπεδώσει την Κόρινθο το 146 π.Χ.

Φρυκτωρία στο Καίσαρι: ο δεύτερος κρίκος;

Η αρχαιολογική τοποθεσία στο Καίσαρι, στο λόφο με τα φθινοπωρινά χρυσοκίτρινα κρινάκια, όπου ισχυρίζομαι ότι υπήρξε τόπος εγκατάστασης αρχαίας φρυκτωρίας, δημιουργεί ερωτήματα όπως αυτό που ήδη έθεσα (*): ποιές άλλες φρυκτωρίες αντικριστά στο λόφο αποτελούσαν το ολοκληρωμένο σύστημα με το οποίο μεταφέρονταν τα μηνύματα στην αρχαιότητα;

Γιατί επιμένω να ασχολούμαι και να θέτω τέτοια ερωτήματα για ένα ζήτημα που είμαι βέβαιος ότι αφήνει τους πιο πολλούς  παγερά αδιάφορους; Απάντηση: Πείτε το αγάπη για τον τόπο μου. Πείτε το επιθυμία μου να βάλω κι εγώ ένα λιθαράκι στην υπόθεση της πατριδογνωσίας μας (θυμηθείτε το εύρημά μου, για το οποίο σας ενημέρωσα, σχετικά με τον «Καιρό» του Λύσιππου στο Τρογκίρ της Κροατίας (**), ή το άλλο για τη Χόπα στην Τουρκία και τη Νουράτα στο Ουζμπεκιστάν (***). Πείτε το χούϊ που μου έμεινε από τη θητεία μου στην πανεπιστημιακή έρευνα. Πείτε το θεία, μέχρι παθογένειας, περιέργεια. Πείτε το πάθος για να ανακαλύπτω καινούργια πράγματα και να μαθαίνω συνεχώς. Για όλα αυτά επιμένω και ρωτάω.

Στο θέμα μας: Όπως έγραφα, η συγκεκριμένη φρυκτωρία, όπως εύλογα μπορεί να υποθέσει κανείς, εξυπηρετούσε τις ανάγκες επικοινωνίας της γειτονικής αρχαίας Στυμφαλίας και, γενικότερα, των πόλεων στο δρόμο από την Αρκαδία μέσω του Όρους Ολίγυρτου (Σκίπιζας)  μέχρι την αρχαία Σικυώνα και τις άλλες αρχαίες πόλεις της ημιορεινής και πεδινής Κορινθίας. Η φρυκτωρία (δηλαδή η φωτιά και ο καπνός που θα έβγαινε από τη φρυκτωρία αυτή) δεν είναι ορατή από την αρχαία Στυμφαλία, ούτε από τις άλλες αρχαίες πόλεις της ημιορεινής και πεδινής Κορινθίας, που βρίσκονται στον παραπάνω δρόμο. Άρα, υπήρχε ανάγκη να υπάρχουν και άλλες φρυκτωρίες, άλλοι κρίκοι, που θα αποτελούσαν το ολοκληρωμένο σύστημα μεταφοράς των μηνυμάτων.

Πού βρίσκονταν αυτές; «Κάτι έχω υπόψη μου, αλλά … αναμονή για το επόμενο!», έγραφα σ’ εκείνο το κείμενό μου. Και ήρθε η ώρα να το πω.

Στον επαρχιακό δρόμο που οδηγεί από το Κιάτο προς τη Στυμφαλία και τα χωριά του Φενεού, μετά το Σούλι, πριν ο δρόμος αρχίσει να κατηφορίζει προς τη Χούνη (κόμβος όπου συναντιώνται δρόμοι προς διάφορα χωριά), λίγα μέτρα πριν τη στροφή προς το Αστεροσκοπείο του Κρυονερίου, υπάρχει μια αναμνηστική στήλη, που θυμίζει τον τόπο όπου στεκόταν μέχρι πριν μερικές  δεκαετίες το Χάνι του Κουτρουμπή. Τη συναντάει κανείς στα αριστερά του δρόμου καθώς κατευθύνεται προς τη Στυμφαλία.

Κοιτάζοντας τώρα από τη θέση της φρυκτωρίας μας προς βορρά, προς την κατεύθυνση της Σικυώνας, αντικρίζει κανείς τη χαμηλή κορυφογραμμή που οριοθετεί τον ορίζοντα στην περιοχή που βρισκόταν το Χάνι του Κουτρουμπή. Εκεί, λοιπόν, σε μια θέση στην κορυφογραμμή, υπάρχουν τα υπολείμματα ενός αρχαίου κτίσματος, που ισχυρίζομαι ότι μπορεί να αποτελεί ένα ακόμα κρίκο, μια ακόμα φρυκτωρία! Στη φωτογραφία, στο πρώτο πλάνο φαίνεται η γνωστή μας (πιθανολογούμενη) φρυκτωρία στο Καίσαρι, ενώ πίσω, πάνω στη χαμηλή γραμμή του ορίζοντα, δίπλα στο δεξί αυτί μου είναι η θέση της (πιθανολογούμενης) νέας.

Στις παρακάτω φωτογραφίες φαίνονται τα υπολείμματα του αρχαίου κτίσματος (συγκεκριμένα τα θεμέλιά του), που ισχυρίζομαι ότι μπορεί να χρησίμευε και αυτό σαν φρυκτωρία. Το κτίσμα αυτό ήταν τετράγωνο, σε αντίθεση με το πρώτο που ήταν κυκλικό, και διαστάσεων ικανών (περίπου 10 Χ 10 μέτρα) για να στεγάζει μια ολιγομελή φρουρά. Το υλικό και οι διαστάσεις των θεμελίων λίθων είναι σχεδόν ίδιες με το πρώτο κτίσμα, όπως και ο τρόπος κατασκευής της θεμελίωσης.

  

Τα παραπάνω στοιχεία, σε συνδυασμό με τη θέση του νέου κτίσματος στην κορυφή λόφου και την ηλικία του (τουλάχιστον από τα Ελληνιστικά χρόνια), αλλά και η απόσταση και η οπτική επαφή με άλλο κτίσμα, που εύλογα πιθανολογώ ότι ήταν φρυκτωρία, μου επιτρέπουν, πιστεύω, να εικάσω ότι το νέο αυτό κτίσμα αποτελούσε και αυτό φρυκτωρία και ταυτόχρονα φυλάκιο, πράγμα όχι ασυνήθιστο για φρυκτωρίες.

Αλλά θα συνεχίσουμε. Ένα τέτοιο ταξίδι, τώρα που άρχισε, απαιτεί συνέχεια, και θα την δώσουμε, με επόμενο προορισμό τον τρίτο κρίκο της αλυσίδας! Καλόδεχτος κάθε  συνταξιδιώτης!

Παραπομπές
(*) costaspappis.blogspot.com (ανάρτηση 7/2017 με τίτλο «Και στην κορφή φρυκτωρία! Τι άλλο;»)
(**) costaspappis.blogspot.com  (ανάρτηση με τίτλο «Λύσιππε, τι γύρευες στη Δαλματία εσύ, ένας Σικυώνιος;»)
 (***) costaspappis.blogspot.com  (ανάρτηση με τίτλο «Νουράτα, Χόπα, Δίστομο»)