Κώστας Παππής

3/31/2013

Διάλογος με το Μάρκο


Ο Μάρκος Πετρόχειλος είναι παλιός φίλος (και φοιτητής μου, από τα πιο δυνατά μυαλά). Εργάζεται εδώ και κάποια χρόνια στο City του Λονδίνου. Παντρεμένος με την Elizabeth, πριν λίγους μήνες απόκτησαν και τρίτο στην παρέα, τον Θοδωρή, τον πρώτο τους γιό. Στο προηγούμενο κείμενό μου με τίτλο «Ο σώζων εαυτόν σωθήτω;» που ανέβασα στο blog, ο Μάρκος μου απάντησε ως εξής:

«Καλησπέρα Κώστα,

Σε γενικές γραμμές θα συμφωνήσω μαζί σου. Θα προσέθετα ότι κάτι που δεν είναι sustainable [βιώσιμο], δε μπορεί να διαρκέσει για πολύ. Η σημερινή κατάσταση στην Ελλάδα αλλά και στο σύνολο του Νότου σίγουρα δεν είναι sustainable. Κάποια στιγμή, πιστεύω σύντομα, θα καταλήξουμε σε ένα από τα ακόλουθα:
1) πλήρης ομοσπονδιοποίηση με δημοσιονομικές μεταφορές που θα επιτρέπουν κοινωνική πολιτική μέσω ομοσπονδιακών ελλειμμάτων/χρέους (αυτό που πολλοί περιγράφουν ως ευρωομόλογα/τύπωμα χρήματος)
2) διάσπαση του ευρώ και επίλυση του προβλήματος με μεγάλη υποτίμηση των νέων νομισμάτων του Νότου.

Υπάρχει και μια τρίτη οδός, ήτοι η μαζική μετανάστευση ανέργων από το Νότο στο Βορρά μέχρι να εξισορροπήσει το σύστημα. Όμως αυτό θα πάρει πολύ περισσότερο χρόνο και πιστεύω ότι μία από τις άλλες λύσεις (μάλλον η πρώτη) θα δοθεί πρώτα.

Αυτό όμως δυστυχώς δε σημαίνει ότι οι τεράστιες κοινωνικές αδικίες (χρησιμοποιώ τον όρο αδικίες και όχι ανισότητες) στην Ελλάδα θα επιλυθούν όσο η ίδια κάστα της διεφθαρμένης πολιτικής και οικονομικής ελίτ συνεχίζει να ελέγχει τα πάντα, και η πλειοψηφία των Ελλήνων μικροαστών να το αποδέχεται γιατί με τον έναν ή τον άλλο τρόπο επωφελείται και η ίδια, είτε γιατί κάποιο μέλος της οικογένειας είναι αργόσχολος στο Δημόσιο είτε γιατί εκμεταλλεύεται κάποιο χαρακτηριστικό (bug) του συστήματος (π.χ. είναι μέλος κάποιου ολιγοπωλίου, π.χ. φαρμακοποιός ή φορτηγατζής ή δεν ξέρω και γω τι άλλο), είτε γιατί ζει χάρη σε κρατικές/κοινοτικές επιδοτήσεις, είτε γιατί έχει σημαντικό μέρος του εισοδήματός του ή και όλο αφορολόγητο είτε γιατί προσδοκεί σε κάτι από τα παραπάνω ή σε κάποια άλλη μορφή του "μαζί τα φάγαμε" στο μέλλον. Όσο το κοινωνικό consensus [συναίνεση] είναι υπέρ της παρούσας διαφθοράς και αδικίας τόσο είμαι απαισιόδοξος για το μέλλον της Ελλάδας.

Έτσι όπως έχουν τα πράγματα, στην περίπτωση της λύσης του ευρωπαϊκού προβλήματος δια της ομοσπονδιοποίησης, η Ελλάδα θα καταλήξει το αντίστοιχο της Σικελίας στην Ιταλία. Ακόμα και τις "καλές" μέρες της ανθούσας Ιταλικής οικονομίας, η Σικελία ήταν ο φτωχός συγγενής που παρασιτούσε εις βάρος του Βορρά (απολαμβάνοντας δημοσιονομικές μεταφορές), έχοντας πολύ χαμηλότερο επίπεδο διαβίωσης, υψηλότερη ανεργία και εγκληματικότητα κλπ. Φυσικά δεν ετίθετο θέμα χρεωκοπίας ή οτιδήποτε άλλο και η λέξη κρίση δεν υπήρχε καθημερινά στα δελτία ειδήσεων, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι ήταν το καλύτερο μέρος για να ζήσει κανείς (από άποψη κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής οργάνωσης, γιατί διαφορετικά μια χαρά κλίμα έχει και το φαγητό είναι καλό κλπ.). Φοβάμαι ότι και η Ελλάδα εκεί θα καταλήξει, όπως άλλωστε ήταν πάντα, παρ' όλο που για 5-6 χρόνια στην αρχή του αιώνα είχαμε την ψευδαίσθηση ότι φτάσαμε στην κορυφή της Ευρώπης. Αυτό μόνο στο ποδόσφαιρο έγινε, μια φορά και τέρμα.

Φυσικά, το μη χείρον βέλτιστο, και συμφωνώ μαζί σου ότι η μαζική ανεργία είναι χειρότερη από τη φτώχεια, οπότε αν είναι στη φύση μας να θέλουμε κακή οργάνωση και σπατάλη πόρων και παράλληλα μεγάλη διαφθορά που επιτρέπει στους διαπλεκόμενους και καλά δικτυωμένους να παίρνουν αδίκως μεγαλύτερο κομμάτι της έτσι κι αλλιώς μειωμένης πίτας, τουλάχιστον ας το κάνουμε με ανεργία στο 5% και όχι στο 30%. Πιστεύω ότι είμαστε κοντά στο tipping point [σημείο καμπής] για κάτι τέτοιο.

Φιλιά πολλά,
Μάρκος»

3/23/2013

Ο σώζων εαυτόν σωθήτω;

Προσπαθείς να δεις το μέλλον μέσα από σημάδια και μηνύματα της “μεγάλης εικόνας”, έξω από τα στενά όρια της “μικρής” με τα καθημερινά περιστατικά, που μέσα τους ξεχνιέται η “μεγάλη”.

Η μικρή εικόνα: η καθημερινή ρουτίνα, οι  μικρές καθημερινές συνήθειες που καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου σου, οι ανάγκες οι προσωπικές και του σπιτιού, μικρές παρέες, μικροί πυρήνες ανθρώπων, η οικογένεια (με τον τρόπο και όσο επιβιώνει ακόμα ως θεσμός), η συναναστροφή στη δουλειά, η ένταξη σε κάποια ομάδα (κοινωνική, πολιτιστική), οι προσωπικές διαφυγές, ο τρόπος που επιλέγεις να καλύψεις τον ελεύθερο χρόνο σου.

Η μεγάλη εικόνα: Μια εθνική οικονομία κατεστραμμένη. Με τον παραγωγικό ιστό της βομβαρδισμένο και ανεργία σε πρωτοφανή ύψη. Για τους περισσότερους, καμιά προοπτική για δουλειά στο ορατό μέλλον. Οι καλύτεροι νέοι, οι πιο καλά εξοπλισμένοι, αλλά και πολλοί μεγαλύτεροι, παίρνουν το δρόμο της αποδημίας ή το σκέφτονται ως μόνη λύση. Η Ελληνική δημοκρατία: μια καρικατούρα. Το αυγό του φιδιού, του ρατσισμού και του φασισμού, έχει πια σκάσει. Η Χρυσή Αυγή, με μέλη το γείτονά σου, το φίλο σου, τον ξάδερφό σου, το γιό σου, θερίζει τους καρπούς δεκαετιών από σφάλματα μέχρι και εγκλήματα των λογής ηγεσιών, των λογής εξουσιών, αλλά και της συλλογικής αβελτηρίας και βολέματος. Ελκύει τους διαψευσμένους, απελπισμένους, κακομαθημένους στο εύκολο χρήμα που πρόσφεραν μέχρι πρόσφατα πλαστικό οι τράπεζες, ζεστό τα ταμεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τους ελκύει όπως η φλόγα ελκύει τα έντομα γύρω της και καίει μυαλά, προσφέροντας στα μέλη της «στόχους», «αντίπαλους» και «προοπτική». Οργή, επιθετικότητα, σύγχυση, παραίτηση, αγωνία. Γόνοι αστικών οικογενειών, μεγαλωμένοι μέσα σε περιβάλλον απόλυτης προστασίας και άνεσης μέχρι χτες, ίσως και μέχρι σήμερα, ρίχνουν μολότωφ, καίνε αυτοκίνητα, τραπεζικά καταστήματα αλλά  και επαγγελματικές στέγες (όσες έχουν απομείνει), οπλίζονται με καλάζνικοφ και παριστάνουν τους αντάρτες πόλης, στήνοντας στον τοίχο τον ίδιο τους τον εαυτό. Αυτοκτονικά σύνδρομα. Ο κόσμος, γενικότερα, σε παρατεταμένη κρίση, με τους ασκούς του Αιόλου ανοιχτούς, ένας παγκόσμιος οικονομικός πόλεμος σε εξέλιξη, με την πείνα και την αρρώστια να θερίζουν, με το περιβάλλον να καταστρέφεται, με την κλιματική αλλαγή όλο και πιο ορατή, να επιδεινώνει τα προβλήματα.

Η Ελλάδα ταξιδεύει μέσα στη μεγάλη εικόνα. Προς τα πού; Σε ένα άρθρο με τίτλο «Ο σώζων εαυτόν σωθήτω» (Το Βήμα, 1/5/2010) ο Καθηγητής Κωνσταντίνος Τσουκαλάς έγραφε:

«…Περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, το ιστορικό νόημα της τρέχουσας περιόδου μπορεί να συνοψισθεί στη μη διαπραγματεύσιμη επιταγή μιας μετάβασης σε ένα «κανονικά» ολοκληρωτικό καπιταλιστικό σύστημα. Η Ελλάδα καλείται να υποταχθεί στους «κανόνες των αγορών» και να προσανατολιστεί αταλάντευτα προς την κατ’ απόλυτη προτεραιότητα προώθηση της παραγωγικής ανταγωνιστικότητας εις βάρος των οποιωνδήποτε κοινωνικών κατακτήσεων και αδιαφορώντας για την επιβίωση της κοινωνικής συναίνεσης. Ο παγκοσμιοποιημένος υπερεπικρατειακός καπιταλισμός δεν έχει λόγο να αντιτίθεται στις οποιεσδήποτε «τοπικές» μορφές ανεργίας, εξαθλίωσης ή βιαίας προλεταριοποίησης των παραδοσιακά αυτοαπασχολούμενων μικρομεσαίων στρωμάτων. Υπό τους όρους αυτούς, αν μια χώρα δεν προσαρμοσθεί προς τας υποδείξεις, θα εκβληθεί απλώς από τη διεθνή κοινότητα των έντιμων κερδοσκόπων. Οπότε και το τίμημα θα είναι ακόμη βαρύτερο.

Εδώ ακριβώς βρίσκεται η αδυσώπητη αντικειμενική προέκταση της τρέχουσας συγκυρίας. Μια διεφθαρμένη και αναποτελεσματική αλλά ανθρώπινη και στοιχειωδώς αλληλέγγυα κοινωνία που βαυκαλιζόταν ακόμη πως μπορεί να επιζεί βολεύοντας τα πάντα εκ των ενόντων καλείται να μεταμορφωθεί σε μιαν έλλογη, «υπεύθυνη» και αμείλικτα απάνθρωπη ατομοκεντρική κοινωνία όπου όλοι μπορεί να επαίρονται πως κανείς δεν χρωστά τίποτε σε κανέναν. Αυτό ακριβώς είναι το ευγενές όραμα του παγκοσμιοποιημένου αναπτυξιακού καπιταλισμού. Ο σώζων εαυτόν σωθήτω».

Αλλά, ρωτάμε, ποιος θα σωθεί σε μια κοινωνία αποξένωσης, εξαθλίωσης, ανασφάλειας, βίας κι εγκληματικότητας; Σε μια κοινωνία όπου κάθε βεβαιότητα, κάθε πλαίσιο προστασίας, ακόμα και στοιχειωδών δικαιωμάτων όπως η υγεία και η επιβίωση με όρους αξιοπρέπειας, καταρρέει με ραγδαίους ρυθμούς; «Ο σώζων εαυτόν σωθήτω», αλλά πώς; Με τον ατομικό πλουτισμό; Με την κατοχή ισχύος και εξουσίας; Υψώνοντας τείχη ιδιωτικής προστασίας και τοποθετώντας συστήματα ύψιστης ασφάλειας; Μα ο κόσμος είναι γεμάτος από πρώην σύμβολα πλούτου και δύναμης (βλ. τράπεζες ή πολυεθνικές) που κατέρρευσαν παταγωδώς, που δεν τους έσωσε τελικά κανένα θησαυροφυλάκιο και κανένας στρατός ιδιωτικών φρουρών. «Πλούσιοι επτώχευσαν και επείνασαν»… Σε μια κοινωνία λύκων, όπως αυτή που υπόσχεται το “ευγενές όραμα” του παγκοσμιοποιημένου αναπτυξιακού καπιταλισμού, η έννοια της σωτηρίας χάνει το νόημά της. Άρα…