Η βίγλα στα Κουλέντια: παραλειπόμενα

 

Από την επίσκεψη στην βίγλα στα Κουλέντια (βλέπε προηγούμενη ανάρτηση) κρατάμε κάποια παραλειπόμενα.

Να πούμε πρώτα πως πρόκειται μεν για ένα ρημάδι, αλλά κάνει μπαμ πως πρόκειται για βίγλα με τα όλα της. Πώς τόσα μάτια που την είδαν στο πέρασμα του χρόνου, ανάμεσά τους και ειδικών (αρχαιολόγων!), δεν έστειλαν συστημένη την εικόνα της στα ενδότερα του κρανίου τους, για να συμπεράνουν με συνοπτικές διαδικασίες πως πρόκειται για βίγλα; 

Και βρέθηκα εγώ... Φαίνεται πως κι εδώ νίκησε τελικά η… θεία περιέργειά μου. Την λέω «θεία» επειδή υποπτεύομαι πως η εν λόγω κυρία, η περιέργεια, μάλλον υπήρξε αδερφή της μάνας μου, τόσο στενή συγγενή μου την αισθάνομαι! Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.

Ένα ρημάδι, λοιπόν! Δείτε την, με τον Γιώργο μπροστά της. Ο Γιώργος Μάρκος, που στα νιάτα του πρέπει να υπήρξε ο Αλαίν Ντελόν της περιοχής (η ομορφιά του κρατάει ακόμα), και που τον συναντήσαμε κατά τύχη ερχόμενο να δει τα ζωντανά του, είναι περίπου 1,80 ύψος. Μπορείτε, λοιπόν, να συμπεράνετε τις διαστάσεις της βίγλας: πλευρά περίπου 4,2 μέτρα, ενώ το ύψος της, όπως είπαμε, πρέπει να ήταν ανάλογο με το ύψος των άλλων δυο βιγλών στην ακτή της Ελίκας, του Κουλεντιανού πύργου και του πύργου του Φονιά, δηλαδή περίπου 7,5 μέτρα. 

Εδώ η βίγλα από μέσα, από τον προαύλειο χώρο της εκκλησίας. Το τοιχείο στα δεξιά της βίγλας κατασκευασμένο από υλικό της βίγλας  (το πάνω μέρος που δεν υπάρχει πια). 

  

Στην προηγούμενη ανάρτησή μου έδειξα μερικές φωτογραφίες από τον τόπο. Είχαν τραβηχτεί από τον Θοδωρή. Ο οποίος είχε έρθει αρματωμένος με μια δυνατή φωτογραφική μηχανή, πλην όμως με… βερμούδα (την ίδια παμπάλαιη βερμούδα που φοράει τα τελευταία 15 χρόνια) και με… σαγιονάρες! 

Εντάξει, δεν φορούσε ακριβώς σαγιονάρες, αθλητικά φορούσε, που όμως αποδείχτηκαν ακατάλληλα για τα σχέδια που είχε για μας ο φίλος μου Παναγιώτης Κοντάκος, ο πιο ενημερωμένος κι ο πιο ένθερμος λάτρης του τόπου του, όπως έγραψα. Αλλά κι εγώ δεν πήγαινα πίσω: περιβολή για παραλία μάλλον, κοντό παντελονάκι και αθλητικά! Ευτυχώς ο Παναγιώτης κι η παρέα του ήσαν διακριτικοί και το μόνο σχόλιό τους ήταν ένα αδιόρατο χαμόγελο για τα χάλια μας. 

Έγραφα πως ο Παναγιώτης ήθελε να μας δείξει τα απομεινάρια από παλιότερη διαχρονική κατοίκηση από χρόνια πανάρχαια του τόπου που απλώνεται πίσω από την βίγλα και την εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου. Δείτε το προφίλ του επί το έργον!

Έπρεπε να τον ακολουθήσουμε σε μια έκταση σπαρμένη εδώ κι εκεί από μεγάλους σωρούς από λιθάρια που υποδεικνύουν θέσεις γκρεμισμένων κτισμάτων. Για την ακρίβεια έπρεπε να περάσουμε πηδώντας σαν κατσίκια πάνω από βλάστηση που έχει θρασέψει, όπου κυριαρχούν οι ασπάλαθοι. Και παντού τα περίφημα «όστρακα», θραύσματα δηλαδή από αρχαία κεραμικά. Δείτε κι εσείς.

Ο τόπος απόρθητο φυσικό οχυρό.

Αποχωρώντας, ο Παναγιώτης μας πέρασε από μια ιδιοτροπία της φύσης, ένα τεράστιο βράχο με μια τρύπα στη μέση.

Προχωρώντας προς το χωριό Φούχτια, ο Παναγιώτης μας οδήγησε στη θέση ενός αρχαίου οχυρού, που επιτηρούσε τον δρόμο προς τα Βάτικα, τις αρχαίες Βοιές, την σημερινή Νεάπολη. 

Μας έδειξε ακόμα τ’ απομεινάρι ενός πύργου. Τέτοιοι πύργοι, μας είπε, αφθονούσαν στην περιοχή. Κατέφευγαν εδώ και φαίνεται πως δημιουργούσαν προβλήματα στον Καποδίστρια, που γι’ αυτό έδωσε εντολή να γκρεμιστούν. Πύργος, τουρκικά «κουλές» (Γεντί Κουλέ = Νέος Πύργος). Με το… ελάττωμα που έχω να κάνω συνδυασμούς, σκέφτηκα πως το πάλαι μεγάλο χωριό της περιοχής, τα Κουλέντια, πήραν το όνομά τους από τους πύργους αυτούς, τους κουλέδες. Όμως ο άλλος φίλος μου, ο Γιώργος ο Κοντάκος, που συνάντησα 2-3 μέρες μετά, με… επανέφερε στην τάξη, αποδεικνύοντας ότι τελικά η λέξη «κουλές» έχει ελληνική προέλευση (από το «κοίλος» και «κύλινδρος») και θυμίζοντάς μου ένα χρυσόβουλο του Ανδρόνικου Β’ Παλαιολόγου (1259-1332), Βυζαντινού Αυτοκράτορα (1282-1328). Σε αυτό εμφανίζεται η πρώτη γραπτή ονομασία της περιοχής, Κουλενδία. Έτσι, έχουμε Κουλέντια > Κουλενδία > Κουλενδρία > κυλίνδρια > κύλινδροι. Δηλαδή περιοχή με σειρά κυλίνδρων (πύργων). Μα τι διαφορετικό είπα εγώ;! 

Εδώ το ηλιοβασίλεμα - αν μπορεί κανείς να το πει ηλιοβασίλεμα, μ' έναν ήλιο ν' αγκομαχάει να δύσει στο εκτοπλασματικό, απειλητικό φόντο των ανεμογεννητριών...  

Πάει και το ηλιοβασίλεμα...

Τι έχει το μενού για την επόμενη ανάρτηση; Πύργο της Αγίας Παρασκευής, στα Βάτικα! 

Εκεί που «βλέπει» επικοινωνώντας μαζί του η βίγλα στα Κουλέντια. 

Η βίγλα στα Κουλέντια

Επιστρέφω από την Ελίκα γεμάτος.

Λίγος ο χρόνος, κι ο δρόμος όχι μακρύς, ούτε τέσσερις ώρες μέχρι να φτάσω εκεί. Αλλά «γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις». Λαιστρυγόνες και Κύκλωπες δεν βρήκα. Είχα το νου μου, πάντως, για το τέρας των ημερών μας που καραδοκεί και δεν είναι να παίζεις πουθενά μαζί του, ώσπου να πάει στα κομμάτια. Αν και δεν ευδοκιμεί στα όρη, στα λαγκάδια και στις σχεδόν ερημικές παραλίες που περπάτησα. Ούτε τον θυμωμένο Ποσειδώνα αντάμωσα. Αντίθετα, αντάμωσα όμορφα ακρογιάλια, ακύμαντες θαλασσινές αγκαλιές. Και με ευχαρίστηση και χαρά μπήκα σε «λιμένας πρωτοειδωμένους», σ’ ένα κυνήγι θησαυρού που παίζεται ανάμεσα σε βίγλες και κάστρα. Εκεί θα σας μεταφέρω νοερά.

 

Έλεγα για έναν πύργο, μια βίγλα για την ακρίβεια, που με καλούσε και φέτος να επισκεφθώ την Ελίκα και να δώσω συνέχεια στο αφήγημα που είχα ξεκινήσει πέρσι. Συγκεκριμένα, έλεγα για την βίγλα που ανακάλυψα κοντά στο χωριό Κουλέντια, στο σημερινό Ελληνικό. Σε υψόμετρο λίγο πιο ψηλά από 700 μέτρα, στον περίβολο μιας ερημικής εκκλησιάς του Αγίου Κωνσταντίνου (και του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού που προστέθηκε αργότερα). Γι αυτή την βίγλα τίποτα δεν έχει γραφτεί ή ειπωθεί, απ’ όσο ξέρω, τουλάχιστον τα νεότερα χρόνια. 

Το κτίσμα που αντίκρισα εκεί πέρσι, ένα δειλινό του Αυγούστου, είναι ό,τι απόμεινε από μια παλιά βίγλα σαν κι αυτές που συνάντησα στην ακτή της Ελίκας, τον Κουλεντιανό πύργο (http://costaspappis.blogspot.com/2019/07/blog-post_11.html) και τον πύργο του Φονιά (http://costaspappis.blogspot.com/2019/07/blog-post.html). Αλλά αυτές οι βίγλες είχαν ήδη χαρτογραφηθεί. Τις συναντάει κανείς στον Καστρολόγο (www.kastra.eu). Όχι όμως, ακόμα, την βίγλα στα Κουλέντια.

Αυτό που σώζεται σήμερα είναι το κάτω μέρος της βίγλας, που φτάνει σε ύψος μεταξύ δυο και δυόμιση μέτρων. Το συνολικό ύψος θα πρέπει αρχικά να έφτανε στο ύψος των άλλων δυο πύργων, δηλαδή 7,5 μέτρα, με μήκος κάθε πλευράς 4,2 μέτρα. Το υπόλοιπο κτίσμα γκρεμίστηκε. Το γιατί και το πώς δεν το ξέρουμε. Ίσως για να χρησιμοποιηθεί στο χτίσιμο και στη διαμόρφωση του περίβολου της εκκλησίας. Μεγάλο μέρος του υλικού, πάντως, χρησιμοποιήθηκε για να χτιστεί το μπροστινό μέρος του χαμηλού τοίχου του περίβολου. 

Ο σκοπός που εξυπηρετούσε όσο λειτουργούσε η βίγλα στα Κουλέντια μου αποκαλύφθηκε χωρίς πολλή δυσκολία. Από κει ψηλά βλέπει κανείς ν’ απλώνεται, από τη μια μεριά, την ανατολική, η πεδιάδα των Βάτικων (Νεάπολης), κι από την άλλη, την δυτική, ο κάμπος της Ελίκας. Από κει και πέρα, όσο πιάνει το μάτι, ο κόλπος των Κυθήρων κι ο Λακωνικός κόλπος. Οπτική επαφή οι δυο κάμποι δεν έχουν. Ένας ορεινός όγκος υψώνεται ανάμεσά τους και τους απομονώνει τον έναν από τον άλλο. «Η υπόθεση που κάνω», έγραψα λίγους μήνες αργότερα, στις 17 Δεκεμβρίου του 2019 (http://costaspappis.blogspot.com/2019/12/viii.html), «είναι ότι οι δυο διπλανοί (αλλά απομονωμένοι) κάμποι, της Ελίκας και των Βάτικων, αποκλείεται να μην επικοινωνούσαν με βίγλες για ανταλλαγή κρίσιμων πληροφοριών, εκείνα τα ταραγμένα χρόνια του 17ου αιώνα και μετέπειτα, που κυριαρχούσαν οι Ενετοί στην Πελοπόννησο κι αλώνιζαν στις νότιες ακτές της οι κουρσάροι». 

Και συνέχιζα:

«Όμως, ανάμεσα στον κάμπο της Ελίκας και στον κάμπο των Βάτικων μεσολαβεί ορεινός όγκος που εμποδίζει κάθε οπτική επαφή μεταξύ των πύργων της μιας και της άλλης πλευράς! Για ν’ αποκτήσουν δυνατότητα επικοινωνίας, χρειάζεται ένας ενδιάμεσος πύργος, μια βίγλα, χτισμένη ψηλά, σε μια κορφή του ορεινού όγκου που χωρίζει τους δυο κάμπους, που θα παίρνει και θα αναμεταδίνει μηνύματα από και προς κάθε κάμπο.

Κάτι λείπει λοιπόν…

Αλλά μήπως… δεν λείπει;»

Και παρέπεμπα σε νεότερη ανάρτηση, που θα ακολουθούσε.

Η πλήρης… φανέρωση (συμπτωματικό;!) έγινε ανήμερα των Θεοφανείων του 2020 στην ανάρτησή μου http://costaspappis.blogspot.com/2020/01/i.html με τίτλο «Η ξεχασμένη βίγλα του Αγίου Κωνσταντίνου στο Ελληνικό Λακωνίας». 

Έγραψα εκεί κάτι… αμετροεπή και απερίγραπτα: «Τι κάνεις όταν βρίσκεσαι μπροστά στο θαύμα, αυτό που εσένα σου φαίνεται ότι έχει διαστάσεις αποκάλυψης, που μπορεί να μην είναι θαύμα, να μην είναι αποκάλυψη, να είναι απλώς της φαντασίας σου ευσεβής πόθος, όμως αισθάνεσαι την ανάγκη να μοιραστείς, έστω για λίγο, με άλλους ονειροπαρμένους τον ενθουσιασμό σου;

Θέλετε την απάντησή μου; Ενδίδεις!».

Στον ενθουσιασμό ποτέ δεν αρνήθηκα να ενδώσω. Και δεν έπεσα έξω.

Για να μην σας κουράζω, και συνοψίζοντας: 

Σε μιαν ακατοίκητη περιοχή κοντά στο χωριό Κουλέντια, σήμερα Ελληνικό, στην κορυφή ενός υψώματος, στον ορεινό όγκο που χωρίζει δυο διπλανούς κάμπους, στην ανατολική πλευρά του Λακωνικού κόλπου, τους κάμπους της Ελίκας και των Βάτικων, δεξιά στην είσοδο του περίβολου ενός ναού του Αγίου Κωνσταντίνου, εντοπίζεται ένα πολύ παλιό κτίσμα, οχυρού χαρακτήρα. Ένας πύργος. Μια μισογκρεμισμένη, ξεχασμένη απ’ όλους βίγλα, σαν και τις άλλες της Ελίκας, αλλά και γενικά σαν τους πύργους-παρατηρητήρια που ονόμασαν βίγλες, και που τα χρόνια τα βυζαντινά και τα νεότερα, όπως οι φρυκτωρίες τα αρχαιότερα, μετέδιδαν η μια στην άλλη μηνύματα με τη χρήση φωτιάς ή καπνού, κυρίως για αμυντικούς σκοπούς. Αυτή εδώ εκτιμάται ότι θα είχε συνολικό ύψος που θα έφτανε τα 7,5 μέτρα, με μήκος κάθε πλευράς 4,2 μέτρα. Η χρονολογία εκτιμάται στον 17ο αιώνα, όπως οι άλλες δυο βίγλες της Ελίκας. Μέσω αυτής της βίγλας οι κάτοικοι των δυο κάμπων αντάλλασσαν κρίσιμες πληροφορίες τα ταραγμένα χρόνια που κυριαρχούσαν οι Ενετοί στην Πελοπόννησο κι αλώνιζαν στις νότιες ακτές της οι κουρσάροι. Η βίγλα συνέδεε επικοινωνιακά τον Κουλεντιανό πύργο με τον πύργο της Αγίας Παρασκευής στα Βάτικα. Η αρχαιολογική υπηρεσία δεν διαθέτει κανένα στοιχείο για την ταυτότητα του κτίσματος, ούτε καν για την ύπαρξή του. Ούτε η Μητρόπολη Σπάρτης και Μονεμβασίας διαθέτει κανένα σχετικό στοιχείο. Η βίγλα στα Κουλέντια είναι ο κρίσιμος κρίκος που λείπει, ο λησμονημένος και γι αυτό χαμένος, που συμπλήρωνε το σύστημα των επικοινωνιών στην περιοχή, την αλυσίδα μετάδοσης πληροφοριών που ήσαν απαραίτητες για την ασφάλεια και την επιβίωση στα μέρη αυτά του Λακωνικού κόλπου.

Πώς να την ονομάσουμε την βίγλα μας; Αρχικά την είχα ονομάσει «πύργο του Αγίου Κωνσταντίνου». Όμως κάτι δεν μου πάει… Αρκετά με τους αγίους και τις αγίες, μέχρι και… σταθμούς μετρό βαφτίσαμε με το όνομα μερικών! Άσε που υποπτεύομαι πως η εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου έγινε αφορμή να μισογκρεμιστεί η βίγλα μας! Όχι να της δώσουμε και το όνομά του! Προτείνω να την λέμε «Η Βίγλα στα Κουλέντια»! Βέβαια, υπάρχει ο Κουλεντιανός πύργος κάτω στην ακτή που λίγο μας τα χαλάει. Καμιά άλλη ιδέα; 

Ξαναπήγα στην βίγλα στα Κουλέντια, παρέα με τον Θοδωρή, σύντροφο στην παρθενική μου επίσκεψη στον τόπο, όπου η τύχη μου επιφύλαξε αυτή την καταπληκτική εμπειρία, να πέσω πάνω σε μια χαμένη βίγλα. Μας περίμενε εκεί ο καλός φίλος Παναγιώτης Κοντάκος, κάτοικος στα Κουλέντια, ο πιο ενημερωμένος κι ο πιο ένθερμος λάτρης του τόπου του. Μαζί του ο γιος του ο Οδυσσέας κι ο αδελφός του Γιάννης. Ο Παναγιώτης ήθελε να μας δείξει τα απομεινάρια από παλιότερη διαχρονική κατοίκηση από χρόνια πανάρχαια του περίπου επίπεδου τόπου που απλώνεται πίσω από την βίγλα και την εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου. Φυσικού οχυρού τόπου, απόρθητου. 

Σε λίγο προστέθηκε στην παρέα μας ο Γιώργος Μάρκος, από τα Κουλέντια κι αυτός, ξάδελφος του Παναγιώτη που «αλωνίζει» στην περιοχή, αφού εκεί έχει τα ζωντανά του. Καλή αύρα. Του ζήτησα να σταθεί μπροστά στην βίγλα για να τον φωτογραφίσω, ώστε από τη σύγκριση του ύψους του με τις διαστάσεις του κτίσματος να παίρνει κανείς μια ιδέα για το μέγεθός του. Δέχθηκε ευχαρίστως. 

Τα τεκμήρια σχετικά με την διαχρονική κατοίκηση του τόπου που μας έδειξε ο Παναγιώτης ήσαν πράγματι ισχυρά. Μεγάλοι σωροί από λιθάρια που υποδεικνύουν θέσεις γκρεμισμένων κτισμάτων, βασικά δίχωρων, ανάμεσα σε άγρια βλάστηση που έχει θρασέψει, όπου κυριαρχούν οι ασπάλαθοι. Και πληθώρα οστράκων, θραυσμάτων από αρχαία κεραμικά. Εδώ όμως χρειάζεται αρχαιολογική σκαπάνη για να φανερώσει τι κρύβεται στο μέρος.    

Το θέαμα από εδώ πάνω είναι σαγηνευτικό. Αγναντεύουμε τον κόλπο της Νεάπολης. Δεξιά η Ελαφόνησος («Όνου Γνάθος» πριν από τα χρόνια του Παυσανία και μέχρι σήμερα) και στο βάθος τα Κύθηρα. Περίπου δυο χιλιόμετρα από το κέντρο της Νεάπολης, προς το χωριό Φαρακλό, σε ένα μικρό λόφο μέσα στον κάμπο, ο πύργος της Αγίας Παρασκευής, που περιμένει την επίσκεψή μας. Διακρίνουμε τον πύργο από εδώ που βρισκόμαστε. Από την άλλη πλευρά του ορεινού όγκου που χωρίζει τις δυο πεδιάδες, η πεδιάδα της Ελίκας. Να ο Κουλεντιανός πύργος, κάτω στην ακτή. Με αυτόν, όπως είπαμε, επικοινωνεί η βίγλα των Κουλεντίων. Ο πύργος του Φονιά δεν φαίνεται από δω. 

Και η συνέχεια; 

Δεν τελειώσαμε, φυσικά!

Όχι! Τώρα αρχίζουμε! 

Ελίκα: Όταν ο Τζων Γουέιν

 

Μια πενηνταριά χρόνια και βάλε πίσω.

Εδώ είναι ο φίλος μου από την Ελίκα, ο Τζων Γουέϊν - άσχετο αν η ταυτότητά του στη θέση του ονόματος γράφει «Παναγιώτης»…

Μου χάρισε την φωτογραφία του πριν λίγο. Είχε έρθει να ποτίσει το περιβόλι του, και μαζί με τη φωτογραφία του μου χάρισε ωραία φρεσκοκομμένα αμπελοφάσουλα και ντομάτες και μελιτζάνες και μπάμιες. Καθίσαμε λίγο και κουβεντιάσαμε και μου παραπονέθηκε πάλι για τους ιλίγγους του – απομεινάρια από το τρομερό δυστύχημα πριν καμιά δεκαπενταριά χρόνια, οδηγώντας, που του στοίχισε την ζωή της κυράς του. Είπαμε και για την άλλη, πρόσφατη, περιπέτεια της υγείας του, που τον άφησε καμιά εικοσαριά κιλά πιο αδύνατο. Αλλά για τα κιλά που έχασε δεν είχε παράπονα, «καλό μού κάνανε», σχολίασε.

Συμφώνησα. Του είπα κι εγώ για τα δικά μου. Προσπάθησα να τον παρηγορήσω – μαύρη παρηγόρια, δηλαδή – πως όλα αυτά τα φέρνει ο χρόνος. Σε όλους, μηδενός εξαιρουμένου.

-          -- Α, ρε χρόνε αλήτη π’ ανθρώπους κι αγάπες σκορπάς, λέει εκείνο το τραγούδι…

 -  Ας μη μου είχανε συμβεί εκείνα που μου συνέβηκαν τότε και θα σου έλεγα εγώ, ήταν η απάντησή του…

Θυμήθηκα μια μαντινάδα κρητικιά:

 «Χρόνε προδότη τσ' ομορφιάς με ίντα καρδιά επιμένεις
βιόλες που ξεχωρίζουνε σα τσ' άλλες να μαραίνεις».

Τζων, τα χρόνια που περάσανε σου αφήσανε μια καρδιά αγνή, όπου αποτυπώθηκε η ομορφιά της νιότης σου, αλλά και μιαν αγάπη για τη ζωή, κι αυτό είναι που έχει πάνω απ’ όλα σημασία. Προχωράμε!

Ελίκα: ξαναπιάνοντας το νήμα

Επιστρέφω στην Ελίκα. Με καλούν οι δυο βίγλες κάτω στην ακτή, λίγο πιο ψηλά από το κύμα, ο Κουλεντιανός πύργος κι ο πύργος του Φονιά. Βίγλες ορατές, πρόδηλος ο ρόλος τους, παλαιόθεν γνωστές.  

Με καλεί κι ένας τρίτος πύργος, μια τρίτη βίγλα, ό,τι απόμεινε απ’ αυτήν δηλαδή, που ανακάλυψα ψηλά, κοντά στο χωριό Κουλέντια, στο σημερινό Ελληνικό, στην εκκλησιά του Αγίου Κωνσταντίνου. Γι αυτήν τίποτα δεν έχει γραφεί ή ειπωθεί, απ’ όσο ξέρω, τουλάχιστον τα νεότερα χρόνια. Το κτίσμα που αντίκρισα εκεί πέρσι, ένα δειλινό του Αυγούστου, μου «μίλησε». Έχω εξηγήσει γιατί. 

Είχα γράψει τότε για «κάτι τι», που ήρθα φάτσα με φάτσα, τα ερείπια ενός πύργου τελικά, σε μιαν ακατοίκητη, ερημική τοποθεσία, κολλητά στον δίκλιτο, δισυπόστατο ναό, που ήταν χτισμένος σε μια μικρή κορυφή. στην ευρύτερη περιοχή της Ελίκας, κι ήταν αφιερωμένος στον Άγιο Κωνσταντίνο και στον Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό. Από κει ψηλά είδα ν’ απλώνεται μπροστά μου, από τη μια μεριά, την ανατολική, η πεδιάδα των Βάτικων (Νεάπολης), κι από την άλλη, την δυτική, ο κάμπος της Ελίκας. Από κει και πέρα, όσο έπιανε το μάτι μου, ο κόλπος των Κυθήρων κι ο Λακωνικός κόλπος. Οπτική επαφή οι δυο κάμποι δεν είχαν. Ένας ορεινός όγκος υψωνόταν ανάμεσά τους και τους απομόνωνε τον έναν από τον άλλο. «Η υπόθεση που κάνω», έγραψα τότε, «είναι ότι οι δυο διπλανοί (αλλά απομονωμένοι) κάμποι, της Ελίκας και των Βάτικων, αποκλείεται να μην επικοινωνούσαν με βίγλες για ανταλλαγή κρίσιμων πληροφοριών, εκείνα τα ταραγμένα χρόνια του 17ου αιώνα και μετέπειτα, που κυριαρχούσαν οι Ενετοί στην Πελοπόννησο κι αλώνιζαν στις νότιες ακτές της οι κουρσάροι». 

Σας τα θυμίζω όλα αυτά επειδή θα επιχειρήσω να ξαναπιάσουμε το νήμα. Πάει καιρός από την τελευταία φορά που μιλήσαμε για τούτα κι εξηγήσαμε πως οι βίγλες, όπως αυτές της Ελίκας, ήταν κρίκοι αλυσίδας πύργων, που τα χρόνια τα βυζαντινά και τα νεότερα, όπως οι φρυκτωρίες τα αρχαιότερα, μετέδιδαν μηνύματα με τη χρήση φωτιάς ή καπνού, κυρίως για αμυντικούς σκοπούς. 

Θα παρατηρήσατε πως μέχρι τώρα, μιλώντας για την Ελίκα, δεν έχω κάνει καμιά αναφορά σε χρόνους αρχαίους, της κλασσικής Ελλάδας ή τους Ελληνιστικούς, ούτε καν για τα Ρωμαϊκά χρόνια ή και τα πρώιμα Βυζαντινά. Η αλήθεια είναι ότι το έψαξα λιγάκι. Κανενός πολίσματος ή μνημείου ερείπια από εκείνα τα χρόνια δεν αντάμωσα στις όποιες περιπλανήσεις μου σε μιαν ακτίνα λίγων χιλιομέτρων γύρω από την Ελίκα. Μόνο κάποιες πληροφορίες για την θέση που είναι χτισμένος ο Άγιος Κωνσταντίνος, κάτι για όστρακα και για ίχνη τειχών (θα το ψάξω προσεχώς). Αλλά η θέση είναι αρκετά απομακρυσμένη από τον κάμπο της Ελίκας.  Μια καλή πηγή θα ήταν ο Παυσανίας. Αλλά κι εκεί καμιά αναφορά. Η λέξη Ελίκα δεν εμφανίζεται πουθενά. Όμως ο τόπος μπορεί να είχε άλλη ονομασία στα χρόνια του Παυσανία. Έλα, όμως, που από τα Λακωνικά του προκύπτει ότι ο αρχαίος περιηγητής φαίνεται να παρέκαμψε αυτό τον τόπο, προφανώς γιατί δεν είχε κάποιο ξεχωριστό ενδιαφέρον, ενώ πέρασε από τους πριν κι απ’ τους μετά. Δείτε στον Χάρτη, όπου φαίνεται (κόκκινη γραμμή) η διαδρομή που ακολούθησε. Η περιοχή της Ελίκας βρίσκεται παραλιακά ανάμεσα Ασωπό και Ελαφόνησο, αμέσως πριν από την Ελαφόνησο.

Έρχεται στον Ασωπό, όχι το σημερινό χωριό που είναι σε απόσταση από την θάλασσα, αλλά την σημαντική παραθαλάσσια ομώνυμη αρχαία πόλη, εκεί που είναι τώρα το χωριό Πλύτρα. Εκεί καταγράφει τι συναντάει: ένα ναό ρωμαίων αυτοκρατόρων, στα ενδότερα ιερό του Ασκληπιού, στην ακρόπολη ένα ιερό της Αθηνάς της κυπαρισσίας, στα ριζά της ακρόπολης ερείπια της πόλης που λέγεται των Παρακυπαρισσίων αχαιών, και πιο μακριά, σ’ ένα μέρος που το λένε Υπερτελέατον, ένα Ασκληπιείο. Κι από κει πηδάει διακόσια στάδια (36 χιλιόμετρα) και καταλήγει στην σημερινή Ελαφόνησο , τότε χερσόνησο, όπου στο ακρωτήριο Όνου Γνάθο συναντάει ιερό της Αθηνάς και τον τάφο του Κινάδου, κυβερνήτη του πλοίου του Μενέλαου. Καταλήγει στον διπλανό Βοιατικό κόλπο, όπου στον μυχό του βρισκόταν η πόλη Βοιαί (τα Βάτικα, σήμερα Νεάπολη).

Από τον Ασωπό στην Ελαφόνησο, λοιπόν. Για τα ενδιάμεσα, για την περιοχή που μας ενδιαφέρει, της Ελίκας, ούτε λέξη.

Από τον αρχαίο Ασωπό (πόλις η ασωπειτών, όπως αναγράφεται σε κάποιες επιγραφές σε βάθρα  ανδριάντων αυτοκρατόρων που βρέθηκαν στην Πλύτρα) δεν απόμειναν παρά ελάχιστα ερείπια. Με την ύψωση της στάθμης των νερών, μέρος της πόλης βυθίστηκε στην θάλασσα. Περπατώντας κατά μήκος της ακτής συναντάει κανείς πολλά όστρακα και κάποια απομεινάρια κτισμάτων, ενώ φαίνονται στη θάλασσα, έξω-έξω, τα θεμέλια μερικών αρχαίων οικοδομημάτων. 

Συνεχίζουμε.