Φοιτητής = Νέος (;) + Εργαζόμενος (;) + Διανοούμενος (;)

Πριν καμιά δεκαριά χρόνια, ίσως και περισσότερο, είχα επιχειρήσει να καταγράψω σε ένα κείμενο που κοινοποίησα στους φοιτητές μου κάποιες σκέψεις γύρω από έναν ορισμό της έννοιας «φοιτητής», αυτόν που είχε επιλέξει η ΕΦΕΕ ακόμα πιο παλιά, πριν 40 και βάλε χρόνια. Φοιτητικές εκλογές σήμερα και το θυμήθηκα. Tο παραθέτω. Ίσως το βρείτε ενδιαφέρον.

Φοιτητής = Νέος (;) + Εργαζόμενος (;) + Διανοούμενος (;)

Σκέψεις γύρω από έναν ορισμό της έννοιας «φοιτητής»


Πριν πολλά χρόνια (πάνω από 30), όταν το φοιτητικό κίνημα εκφραζόταν ακόμα ενιαία, μέσα από ένα κοινά αναγνωρισμένο και δραστήριο ανώτατο όργανο όλων των Ελλήνων φοιτητών, την ΕΦΕΕ, είχε επιχειρηθεί να οριστεί η έννοια του φοιτητή. Ο ορισμός που δόθηκε τότε, ύστερα από αρκετή συζήτηση και προβληματισμό, ήταν «Φοιτητής = Νέος + Εργαζόμενος + Διανοούμενος».

Ισχύει άραγε αυτός ο ορισμός σήμερα;

Ας δούμε τους όρους της εξίσωσης.

Νέος

Στις τότε συνθήκες, ο φοιτητής ήταν κατά κανόνα νέος σε ηλικία, άρα βιολογικά στο ψηλότερο σημείο, με δύναμη και αντοχή, ανέντακτος ακόμα στο σύστημα παραγωγής (φυσικά με αρκετές και τότε εξαιρέσεις), που τον χαρακτήριζαν τα τυπικά χαρακτηριστικά της νεότητας: ορμή για να αλλάξει τον κόσμο, αυθορμητισμός, δίψα για γνώση, απολυτότητα, φρέσκια, καθαρή ματιά, που δεν τη «θολώνουν» ακόμα οικονομικά συμφέροντα.

Ισχύουν αυτές οι ιδιότητες σήμερα; Σε μεγάλο βαθμό ναι. Όμως, ο σημερινός φοιτητής δίνει συχνά την εντύπωση πως είναι λιγότερο αυθόρμητος, σαν κάτι να στομώνει την ορμή του. Είναι επιφυλακτικός και σπάνια εκδηλώνει με δράση τα αισθήματα και τις απόψεις του. Προτιμάει να εκφράσει την αντίθεσή του ή και την οργή του ιδιωτικά, στην παρέα του, με σαρκασμό, αλλά όχι με συλλογική δράση. Κλείνεται στον εαυτό του και στο μικρό κύκλο του και ιδιωτεύει. Δεν ενδιαφέρεται να αλλάξει τον κόσμο. Τον απασχολεί κυρίως το δικό του, ατομικό μέλλον και αντιμετωπίζει με περίσκεψη ή και φόβο την αβεβαιότητα που χαρακτηρίζει τον κόσμο.

Συμπέρασμα: O σημερινός φοιτητής είναι, βέβαια, νέος, αλλά ο τρόπος που εκδηλώνεται ανταποκρίνεται περισσότερο σε μια ηλικία πιο μεγάλη και σε μια νοοτροπία πιο συντηρητική.

Εργαζόμενος

Για την (παλιά) ΕΦΕΕ, ο φοιτητής ορίζεται ως εργαζόμενος. Αυτό σημαίνει ότι έχει συγκεκριμένες υποχρεώσεις, διαθέτει χρόνο σε τακτική βάση για (πνευματική) εργασία και πρέπει να απολαμβάνει ό,τι ένας οποιοσδήποτε κοινός εργαζόμενος. Θα πρέπει να του διατίθενται τα μέσα για να ζήσει, θα πρέπει να έχει περίθαλψη κ.λπ. Ποιος θα του τα διαθέσει αυτά; Φυσικά η κοινωνία.

Είναι φανερό πως η ΕΦΕΕ, εξισώνοντας το φοιτητή με τον εργαζόμενο, έθετε ένα διεκδικητικό πλαίσιο για τους αγώνες της, π.χ. για πραγματικά δωρεάν δημόσια εκπαίδευση. Η κοινωνία, που έχει την ευθύνη να διαμορφώσει πολίτες εξοπλισμένους με τις αναγκαίες ικανότητες για την αναπαραγωγή και την πρόοδό της, δεν μπορεί να αγνοεί τι σημαίνει αυτή η ευθύνη. Δεν μπορεί, για παράδειγμα, να απαιτεί από το φοιτητή να καλύψει ο ίδιος τις δαπάνες των σπουδών του, περιλαμβανομένων και των εξόδων για τη διαβίωσή του στη διάρκεια των σπουδών του.

Από την άλλη μεριά η ΕΦΕΕ ήταν έτοιμη να αποδεχτεί εκ μέρους όλων των φοιτητών όλο το πλέγμα των υποχρεώσεων του φοιτητή ως εργαζόμενου που οφείλει να εκτελεί με συνέπεια τα καθήκοντά του (μελέτη, παρακολούθηση μαθημάτων, επιδόσεις κ.λπ).

Τι ισχύει από τα παραπάνω σήμερα;

Το διεκδικητικό πλαίσιο των σημερινών φοιτητικών κινητοποιήσεων ελάχιστα παραπέμπει στην έννοια του φοιτητή ως εργαζόμενου. Οι σημερινοί φοιτητές σπάνια αν όχι καθόλου αγωνίζονται για τα δικαιώματά τους ως εργαζόμενοι και αρκούνται (όπως και οι παλιότεροι, άλλωστε) στην άντληση από τους πόρους του οικογενειακού εισοδήματος ή εργάζονται οι ίδιοι για να καλύπτουν τις, συχνά δυσβάστακτες, δαπάνες των σπουδών τους. Στην ουσία, αυτός ο όρος της εξίσωσης στον ορισμό του φοιτητή έχει λησμονηθεί...

Διανοούμενος

Η ΕΦΕΕ όριζε τον φοιτητή ως διανοούμενο. Τι σημαίνει αυτό. Ότι ο φοιτητής χρησιμοποιώντας πνευματικά εργαλεία (τις μαθησιακές και γενικά διανοητικές του ικανότητες, όπως η μνήμη και η κρίση) παράγει πνευματικό έργο (σκέψεις, γνώσεις, ιδέες). Ο φοιτητής μαθαίνει, σκέπτεται, κρίνει. Και, φυσικά, επειδή το αντικείμενο της μελέτης του δεν υπάρχει στο κενό αλλά το ορίζει ένα περιβάλλον (φυσικό, κοινωνικό, οικονομικό, πολιτικό, τεχνολογικό), ο φοιτητής έχει ανοικτή τη σκέψη του σε όλους τους ορίζοντες. Ο φοιτητής δεν είναι ένα ειδικευμένο εργαλείο που αφομοιώνει κάποιες στενές, εξειδικευμένες γνώσεις για να εκτελεί απλώς μια συγκεκριμένη εργασία. Είναι διανοούμενος, δηλαδή η σκέψη του είναι ενεργή, φτάνοντας στις αιτίες των πραγμάτων, στις συχνά κρυφές συσχετίσεις τους. Έτσι, ο φοιτητής δεν μπορεί να μην προσπαθεί να γνωρίζει και να διαμορφώνει άποψη για τα πράγματα της εποχής του, για το ευρύτερο πλαίσιο μέσα στο οποίο ορίζεται το συγκεκριμένο αντικείμενο της επιστήμης του.

Ο ορισμός του φοιτητή ως διανοούμενου από την ΕΦΕΕ είχε ως άμεση συνέπεια ότι ο φοιτητής δεν μπορεί να θεωρηθεί ξεκομμένος από την κοινωνία και την εποχή του, ότι ο φοιτητής είναι τελικά ενεργός πολίτης.

Πόσο «διανοούμενος», σύμφωνα με τα παραπάνω, είναι ο σημερινός φοιτητής; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό δεν είναι εύκολο να δοθεί. Ο σημερινός φοιτητής μελετά, ψάχνει (π.χ. κάνει χρήση σύγχρονων πηγών όπως το Internet), σκέπτεται, έχει άποψη. Όμως, όλο και περισσότερο τείνει να περιοριστεί στα πλαίσια του αντικειμένου της επιστήμης που σπουδάζει, πλαίσια που όλο και στενεύουν εξαιτίας και της όλο και στενότερης εξειδίκευσης των προγραμμάτων σπουδών που παρέχουν τα Ελληνικά πανεπιστήμια.

Συμπέρασμα

Από τα παραπάνω φαίνεται ότι η εξίσωση «Φοιτητής = Νέος + Εργαζόμενος + Διανοούμενος» ισχύει και σήμερα, με κάποιες αναγκαίες προσαρμογές ως προς το ακριβές περιεχόμενο των όρων της εξίσωσης.

Ο φοιτητής έχει γενικά τα χαρακτηριστικά που πάντα όριζαν τη νεότητα, αν και οι συνθήκες της σύγχρονης ζωής στομώνουν τη φυσική ορμή του για αλλαγή, ιδίως μέσα από συλλογικές προσπάθειες, και τον στρέφουν σε ατομικές αναζητήσεις. Ποιες είναι αυτές οι συνθήκες; H ολοένα πιο απρόσωπη κοινωνία, η εντεινόμενη ανασφάλεια, η υποχώρηση της κοινωνικής συνοχής και αλληλεγγύης, η ανάδειξη ως αξιών ζωής του εύκολου πλουτισμού και της χωρίς αρχές κοινωνικής ανάδειξης μέσα από τα κάθε είδους πλέγματα εξουσίας, η συντηρητικοποίηση της κοινωνίας και η αντιδραστική στροφή στην παγκόσμια τάξη πραγμάτων.

Ο φοιτητής είναι εργαζόμενος, όμως πολύ λίγο αγωνίζεται και διεκδικεί τα δικαιώματα που απορρέουν από αυτή του την ιδιότητα. Το ίδιο εύκολα, βέβαια, ξεχνάει τις υποχρεώσεις του, με αποτέλεσμα να θεωρεί αυτονόητη την έκπτωση της εκτέλεσης των καθηκόντων του ως εργαζομένου σε επίπεδα που ευτελίζουν την πανεπιστημιακή μόρφωση. Οι «διευκολύνσεις» του Έλληνα φοιτητή, με την εξοργιστική συνενοχή του εκπαιδευτικού συστήματος, δεν έχουν όμοιο σε παγκόσμιο επίπεδο (εξετάσεις που μπορούν να επαναλαμβάνονται αενάως κ.λπ).

Τέλος, ο φοιτητής είναι διανοούμενος, όμως ένα σημαντικό ποσοστό του φοιτητικού πληθυσμού φαίνεται να κλείνει τους πνευματικούς ορίζοντές του, περιορίζοντας την καλλιέργειά του στα πολύ στενά όρια της ειδίκευσής του. Είναι κρίμα, γιατί η ολόπλευρη πνευματική ανάπτυξή του και η ενεργοποίησή του ως πολίτη, με ανοιχτό στην εποχή και στην κοινωνία πνεύμα, αν όχι τίποτα άλλο, το λιγότερο θα του εξασφάλιζε ένα τόσο πιο ενδιαφέρον ταξίδι στην Ιθάκη, μια τόσο πιο πλούσια σε εμπειρίες ζωή...

1980

Πάει αρκετός καιρός που ένας φίλος μου έστειλε το παρακάτω κείμενο, άγνωστου συγγραφέα. Είναι ένα κείμενο τρυφερό, που εκφράζει μια νοσταλγία για πράγματα που πέρασαν, που τα έζησαν άνθρωποι που γεννήθηκαν πριν το 1980. Λέω να σας απασχολήσω σήμερα μ’ αυτό. Μπορεί να αφιερώνεται σε ανθρώπους σαν και μένα, αλλά ίσως έχει κάποιο ενδιαφέρον για όλους τελικά. Άλλωστε, έχω καιρό να γράψω στο blog μου, ενώ δύσκολα μου βγαίνουν αυτό τον καιρό πράγματα που να θέλω να γράψω εδώ μέσα. Προσωπικές δυσκολίες. Θα περάσουν...

Το κείμενο επιγράφεται «Αφιερωμένο σε όσους γεννήθηκαν πριν το 1980».

H αλήθεια είναι ότι δεν ξέρω πώς καταφέραμε να επιβιώσουμε. Ήμαστε μια γενιά σε αναμονή: περάσαμε την παιδική μας ηλικία περιμένοντας. Έπρεπε να περιμένουμε δύο ώρες μετά το φαγητό πριν κολυμπήσουμε, δύο ώρες μεσημεριανό ύπνο για να ξεκουραστούμε και τις Κυριακές έπρεπε να μείνουμε νηστικοί όλο το πρωί για να κοινωνήσουμε. Ακόμα και οι πόνοι περνούσαν με την αναμονή.

Κοιτάζοντας πίσω, είναι δύσκολο να πιστέψουμε ότι είμαστε ακόμα ζωντανοί. Εμείς ταξιδεύαμε σε αυτοκίνητα χωρίς ζώνες ασφαλείας και αερόσακους. Κάναμε ταξίδια 10 και 12 ωρών, πέντε άτομα σε ένα Φιατάκι και δεν υποφέραμε από το «σύνδρομο της τουριστικής θέσης». Δεν είχαμε πόρτες, παράθυρα, ντουλάπια και μπουκάλια φαρμάκων ασφαλείας για τα παιδιά. Ανεβαίναμε στα ποδήλατα χωρίς κράνη και προστατευτικά, κάναμε ωτο-στοπ, καβαλάγαμε μοτοσικλέτες χωρίς δίπλωμα. Οι κούνιες ήταν φτιαγμένες από μέταλλο και είχαν κοφτερές γωνίες.

Ακόμα και τα παιχνίδια μας ήταν βίαια. Περνάγαμε ώρες κατασκευάζοντας αυτοσχέδια αυτοκίνητα για να κάνουμε κόντρες κατρακυλώντας σε κάποια κατηφόρα και μόνο τότε ανακαλύπταμε ότι είχαμε ξεχάσει να βάλουμε φρένα. Παίζαμε «μακριά γαϊδούρα» και κανείς μας δεν έπαθε κήλη ή εξάρθρωση. Βγαίναμε από το σπίτι τρέχοντας το πρωί, παίζαμε όλη τη μέρα και δεν γυρνούσαμε στο σπίτι παρά μόνο αφού είχαν ανάψει τα φώτα στους δρόμους. Κανείς δεν μπορούσε να μάς βρει. Τότε δεν υπήρχαν κινητά. Σπάγαμε τα κόκαλα και τα δόντια μας και δεν υπήρχε κανένας νόμος για να τιμωρήσει τους «υπεύθυνους». Ανοίγανε κεφάλια όταν παίζαμε πόλεμο με πέτρες και ξύλα και δεν έτρεχε τίποτα. Ήταν κάτι συνηθισμένο για παιδιά και όλα θεραπεύονταν με λίγο ιώδιο ή μερικά ράμματα. Δεν υπήρχε κάποιος να κατηγορήσεις παρά μόνο ο εαυτός σου. Είχαμε καυγάδες και κάναμε καζούρα ο ένας στον άλλος και μάθαμε να το ξεπερνάμε.

Τρώγαμε γλυκά και πίναμε αναψυκτικά, αλλά δεν ήμασταν παχύσαρκοι. Ίσως κάποιος από εμάς να ήταν χοντρός και αυτό ήταν όλο. Μοιραζόμασταν μπουκάλια νερό ή αναψυκτικά ή οποιοδήποτε ποτό και κανένας μας δεν έπαθε τίποτα. Καμιά φορά κολλάγαμε ψείρες στο σχολείο και οι μητέρες μας το αντιμετώπιζαν πλένοντάς μας το κεφάλι με ζεστό ξύδι.

Δεν είχαμε Playstations, Nintendo 64, 99 τηλεοπτικά κανάλια, βιντεοταινίες με ήχο surround, υπολογιστές ή Ιnternet. Εμείς είχαμε φίλους. Κανονίζαμε να βγούμε μαζί τους και βγαίναμε. Καμιά φορά δεν κανονίζαμε τίποτα, απλά βγαίναμε στο δρόμο και εκεί συναντιόμασταν για να παίξουμε κυνηγητό, κρυφτό, αμπάριζα... μέχρι εκεί έφτανε η τεχνολογία. Περνούσαμε τη μέρα μας έξω, τρέχοντας και παίζοντας. Φτιάχναμε παιχνίδια μόνοι μας από ξύλα. Χάσαμε χιλιάδες μπάλες ποδοσφαίρου.

Πίναμε νερό κατευθείαν από τη βρύση, όχι εμφιαλωμένο, και κάποιοι έβαζαν τα χείλη τους πάνω στη βρύση. Κυνηγούσαμε σαύρες και πουλιά με αεροβόλα στην εξοχή, παρά το ότι ήμασταν ανήλικοι και δεν υπήρχαν ενήλικοι για να μας επιβλέπουν. Θεέ μου!
Πηγαίναμε με το ποδήλατο ή περπατώντας μέχρι τα σπίτια των φίλων και τους φωνάζαμε από την πόρτα. Φανταστείτε το! Χωρίς να ζητήσουμε άδεια από τους γονείς μας, ολομόναχοι εκεί έξω στο σκληρό αυτό κόσμο! Χωρίς κανέναν υπεύθυνο! Πώς τα καταφέραμε;
Στα σχολικά παιχνίδια συμμετείχαν όλοι και όσοι δεν έπαιρναν μέρος έπρεπε να συμβιβαστούν με την απογοήτευση. Κάποιοι δεν ήταν τόσο καλοί μαθητές όσο άλλοι και έπρεπε να μείνουν στην ίδια τάξη. Δεν υπήρχαν ειδικά τεστ για να περάσουν όλοι. Τι φρίκη!
Κάναμε διακοπές τρεις μήνες τα καλοκαίρια και περνούσαμε ατέλειωτες ώρες στην παραλία χωρίς αντηλιακή κρέμα με δείκτη προστασίας 30 και χωρίς μαθήματα ιστιοπλοΐας, τένις ή γκολφ. Φτιάχναμε όμως φανταστικά κάστρα στην άμμο και ψαρεύαμε με ένα αγκίστρι και μια πετονιά. Ρίχναμε τα κορίτσια κυνηγώντας τα για να τους βάλουμε χέρι, όχι πιάνοντας κουβέντα σε κάποιο chat room και γράφοντας ; ) : D : P.

Είχαμε ελευθερία, αποτυχία, επιτυχία και υπευθυνότητα και μέσα από όλα αυτά μάθαμε και ωριμάσαμε. Δεν θα πρέπει να μάς παραξενεύει που τα σημερινά παιδιά είναι κακομαθημένα και χαζοχαρούμενα.

Αν εσύ είσαι από τους «παλιούς»... συγχαρητήρια! Είχες την τύχη να μεγαλώσεις σαν παιδί...